(Μάκης Προβατάς, BHMagazino)




Ακαδημαϊκός, κορυφαίος θεωρητικός φυσικός, καθηγητής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, εξέχον μέλος της λεγόμενης «παράλληλης Ελλάδας», της Ελλάδας που σε πείσμα των καιρών αντιστέκεται, προοδεύει και διαπρέπει στο εξωτερικό.
«Εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες, σε όλη την Κεντρική και τη Βόρεια Ευρώπη υπάρχουν έλληνες επιστήμονες οι οποίοι βοηθούν χώρες ολόκληρες να πάνε μπροστά και όμως δεν τους ξέρει κανείς» θα πει. Ο Δημήτρης Νανόπουλος είναι ένας άνθρωπος στον οποίο καταφεύγουμε αναζητώντας ένα σημείο αναφοράς. Το πλούσιο επιστημονικό έργο του, η καριέρα του στο εξωτερικό, η αποστασιοποιημένη και ως εκ τούτου αντικειμενική ματιά του για τα όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα συνθέτουν μια πηγή πληροφοριών και ερμηνειών πολύτιμη, πολύ περισσότερο δε τώρα, εν μέσω μιας πρωτοφανούς κρίσης, ελληνικής αλλά και παγκόσμιας.
Συναντηθήκαμε στο κτίριο του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης», στη διασταύρωση της λεωφόρου Αμαλίας με τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. «Εφόσον θα μιλήσουμε για την “παράλληλη Ελλάδα”, ελάτε σε αυτό το κτίριο, κάτω από την Ακρόπολη. Εχω και μια ακαθόριστη αγωνία για το τι θα γίνει αύριο στην απεργία». Το ραντεβού μας ήταν την Τρίτη 4 Μαΐου, μία ημέρα πριν από την απεργία και τη διαδήλωση με τους νεκρούς στη Σταδίου...
Ο Νίτσε έχει πει ότι «όλα τα σπουδαία πράγματα στη ζωή γίνονται “παρ’ όλα αυτά”». Στην Ελλάδα, «παρ’ όλα αυτά» που συμβαίνουν τώρα, τι σπουδαίο μπορείτε να δείτε να έρχεται;


«Για την Ελλάδα να σας πω το εξής: πρέπει να βάλουμε όλοι πλάτη για να την αλλάξουμε. Το εννοώ ακριβώς αυτό που λέω. Να γκρεμίσουμε όλο το οικοδόμημα και να πάμε παρακάτω. Να μη φοβηθούμε! Στην ανθρώπινη ιστορία, οι κοινωνίες πήγαν μπροστά πάντα μέσα από τη διαίσθηση και τη φαντασία. Η διαίσθηση και η φαντασία είναι το παν σε αυτή τη ζωή, και οι Ελληνες έχουμε πολλή διαίσθηση και φαντασία. Αυτό, για παράδειγμα, μας έχει βοηθήσει εμάς τους έλληνες επιστήμονες που είμαστε στο εξωτερικό. Επομένως, χρειάζεται διαίσθηση, φαντασία και όχι φόβος. Δείτε τι έχει συμβεί και στην παγκόσμια ιστορία. Πρέπει να υπάρχει κάποιος άγραφος νόμος που λέει ότι “πολύ μεγάλα πράγματα συμβαίνουν στη δημιουργικότητα των ανθρώπων στις εποχές εκείνες, όπου παράλληλα έχουμε και μεγάλες κοινωνικές αναταράξεις”. Αυτό συμβαίνει από την αρχαιότητα ως σήμερα.


Στην Αναγέννηση, για παράδειγμα, ενώ μιλάμε για Ντα Βίντσι, για Μιχαήλ Αγγελο και όλους αυτούς τους μεγάλους, ταυτόχρονα γίνονταν φοβεροί πόλεμοι και κοινωνικές αναταραχές. Ερχόμαστε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Λίγο πριν, το 1905, είχαμε τη θεωρία της σχετικότητας και το 1907 τον Πικάσο. Αμέσως μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο, έχουμε τον Μαρσέλ Προυστ (“Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο”), τον Τζέιμς Τζόις (“Οδυσσέας”), το εκπληκτικό επίτευγμα της διατύπωσης της κβαντομηχανικής και πολλά άλλα. Κάτι συμβαίνει στην ανθρωπότητα. Είναι κάτι το απίστευτο. Οταν στην ανθρωπότητα συμβαίνουν πολύ μεγάλα επιτεύγματα, επιστημονικά, πνευματικά κ.ά., τότε έχουμε μεγάλες κοινωνικές αναταραχές».


Σήμερα συμβαίνει κάτι αντίστοιχο;


«Αυτή τη στιγμή ολόκληρη η επιστήμη, και δεν μιλώ μόνο για τη φυσική, είναι και η βιολογία, η τεχνολογία, η ιατρική και οι άλλες επιστήμες, γνωρίζει μια ακμή που δεν έχει ξανασημειωθεί στην ανθρώπινη ιστορία. Ζούμε εποχές που δεν έχουν υπάρξει ξανά, συμπεριλαμβανομένης και της εποχής του Νεύτωνα και του Γαλιλαίου. Πολύ σύντομα θα μπορώ να σας πω τα πάντα για την αρχή του σύμπαντος. Θα ξέρουμε τι συνέβη ακριβώς! Σε λίγο καιρό, επίσης, θα μπορώ να σας μιλάω για τη σκέψη σας και να σας εξηγώ πώς σκέφτεστε και γιατί σκέφτεστε με αυτόν τον τρόπο. Φτάσαμε στο σημείο που αναζητούσαν να φτάσουν οι φυσικοί φιλόσοφοι πριν από 2.500 χρόνια. Αυτά έψαχναν να βρουν».


Έχετε εξήγηση στο γιατί συμβαίνει αυτό;


«Δεν μπορώ να το εξηγήσω με σιγουριά. Ισως ισχύει αυτό που λέει ο Μαρξ, το έργο του οποίου έχουμε ξαναδιαβάσει όλοι τελευταία. Λέει, λοιπόν, ότι “η ποσοτική συσσώρευση φέρνει την ποιοτική αλλαγή” και σε κάποια στιγμή επέρχεται το κλείσιμο κάθε κύκλου, γεγονός που δεν συνεπάγεται μόνο κοινωνικές αναταραχές και αλλαγές αλλά και τη δημιουργία διάφορων σχολών στη λογοτεχνία, στην τέχνη και στην επιστήμη. Συγκεντρώνεται όλη αυτή η ενέργεια και έτσι ο κόσμος προχωράει στο επόμενο στάδιο.


Πιστεύω ότι σήμερα ζούμε σε μια τέτοια εποχή. Οπως ο Βολταίρος, ο Ντιντερό και ολόκληρος ο Διαφωτισμός ήταν ουσιαστικά απόρροια της μεγάλης επανάστασης του Νεύτωνα, έτσι και τώρα πιστεύω ότι έρχεται ένας νέος Διαφωτισμός έπειτα από όλη αυτή την τεράστια πρόοδο της επιστήμης. Εγώ, αστειευόμενος, τον λέω “Διαφωτονισμό”, επειδή ξέρουμε και το φωτόνιο. Θα υπάρξουν σίγουρα καινούργιοι άνθρωποι, οι οποίοι θα οδηγήσουν την ανθρωπότητα σε ένα νέο κατώφλι».


Εννοείτε κάποιον πολιτικό από αυτούς που έχουμε σήμερα;


«Οχι βέβαια! Αυτούς που ψηφίζουμε, εδώ αλλά και στην Ευρώπη, τους θεωρώ όλους “λίγους”. Επί Μιτεράν, Κολ, ακόμη και επί Θάτσερ, δεν θα ερχόταν ποτέ αυτός ο εξευτελισμός της Ευρώπης. Μιλάμε για οικονομικό ναζισμό. Τονίζω ότι εμείς φταίμε πρώτοι, αλλά η συμπεριφορά της Ευρώπης, με πρωταγωνίστρια τη Μέρκελ, είναι απαράδεκτη. Η Γερμανία, με τον τρόπο που επιβάλλεται, με αυτόν τον οικονομικό ναζισμό, τίναξε στον αέρα την Ευρωπαϊκή Ενωση».


Πιστεύετε ότι έχει γίνει ήδη αυτό; Η ΕΕ είναι σαν τα αστέρια που έχουν ήδη καταστραφεί, αλλά συνεχίζουμε να τα βλέπουμε στον ουρανό, απλώς επειδή δεν έχει φτάσει ακόμη το φως στη Γη λόγω απόστασης;


«Ακριβώς! Αυτό που έγινε είναι ένα ράγισμα πάρα πολύ βαθύ, το οποίο δεν ξέρω πώς θα επουλωθεί, επειδή μια ολόκληρη γενιά θα τη θυμάται αυτή τη συμπεριφορά. Και να μένουν άπραγοι οι Σαρκοζήδες και οι Μπραούνηδες και οι Μπερλουσκόνηδες, απίστευτα ονόματα, ε; Κανονικός θίασος ξεπεσμένων!».


Ο Βολταίρος έχει πει ότι ο τρόπος με τον οποίο μένουμε έκθαμβοι μπροστά στον έναστρο ουρανό μπορεί να συγκριθεί μόνο με τον τρόπο που μπορεί να μείνουμε έκθαμβοι μπροστά στην ανθρώπινη βλακεία. Τι είναι αυτό που έχει προκαλέσει σε εσάς το μεγαλύτερο δέος επιστημονικά;


«Για το σύμπαν, αυτό που με έχει αφήσει έκθαμβο είναι αυτές οι φωτογραφίες που ονομάζουμε επιστημονικές. Μπορούμε και πάμε πίσω επιστημονικά και να μελετάμε το σύμπαν. Εχουμε πειραματικά δεδομένα σήμερα, πώς είναι το σύμπαν 380.000 χρόνια μετά την εμφάνισή του. Και αν σκεφτούμε ότι το σύμπαν υπάρχει εδώ και 13,7 δισ. χρόνια, καταλαβαίνετε για τι πράγμα μιλάμε. Αυτό δεν περίμενα ποτέ ότι θα το έβλεπα στη δικιά μου τη γενιά. Εχουμε πλέον τόση γνώση, ώστε μπορώ στα παγκόσμια συνέδρια να σηκώνομαι και να υποστηρίζω τη θεωρία του Μπιγκ Μπανγκ: “Σκάστε! Αυτή είναι η πραγματικότητα για το σύμπαν. Επιστημονικά πλέον”. Όχι μόνο εγώ, αλλά όλη αυτή η γενιά των επιστημόνων που λέει ότι “έτσι είναι τα πράγματα και δεν χωράει αμφισβήτηση για το αν είναι ή δεν είναι έτσι”. Εδώ δεν είναι μεταφυσική κουζίνα, είναι πειραματικά δεδομένα».


Το μεγαλύτερο δέος που έχετε νιώσει για την ανθρώπινη πλευρά της ζωής;


«Η ανθρώπινη ανοησία είναι αξεπέραστη. Δείτε αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Είχα να νιώσω τόση εσωτερική αηδία, τέτοια άπωση για όλα αυτά τα οποία συμβαίνουν, από την εποχή της χούντας, που ήμουν πρωτοετής φοιτητάκος. Και έλεγα: “Είναι δυνατόν; Είμαστε στο 1967, στην Ελλάδα, που υποτίθεται ότι είναι μια χώρα της Ευρώπης, να βγαίνουν τανκς στους δρόμους;” Εσείς ακούτε 1967 και λέτε “τώρα τι μου λέει αυτός;” Σκεφτείτε το όμως. Παντού στην Ευρώπη και στην Αμερική συνέβαιναν επαναστάσεις που πήγαιναν τις κοινωνίες μπροστά. Ηταν δυνατόν με τα παιδιά των λουλουδιών στους δρόμους, στο Παρίσι να ετοιμάζονται για τον Μάη του ’68 και εμείς να έχουμε τα τανκς;»


Ποιος ανθρώπινος νόμος σάς φαίνεται ότι αντίκειται περισσότερο στους νόμους της φύσης;


«Δεν είναι κάποιος νόμος, είναι γενικά η ανθρώπινη συμπεριφορά. Οτι σκοτώνει ο ένας τον άλλον, ότι συμπεριφερόμαστε σαν να πρόκειται να ζήσουμε για πάντα. Βέβαια, από την άλλη, είναι η φύση μας αυτό».


Μήπως εδώ έχουμε το πρόβλημα ως Ελληνες; Μήπως χάσαμε πολλά χρόνια κρίνοντας όλους τους άλλους ως υπανάπτυκτους που τρώνε βελανίδια και τους εαυτούς μας υπερανθρώπους που έφτιαξαν Παρθενώνες και έτσι μας προσπέρασαν και το πήραμε είδηση λίγο αργά;


«Σωστά! Δηλαδή, ας το θέσουμε ως εξής. Αυτό το είδος ανθρώπων που έμενε εδώ, στον ίδιο τόπο που μένουμε και εμείς τώρα, έφτιαξε τους Παρθενώνες. Αν αυτό το είδος των ανθρώπων, που έφτιαχνε τότε Παρθενώνες, ήταν σήμερα εδώ, δεν θα ασχολούνταν με αυτούς που έφτιαξαν τους Παρθενώνες, αλλά θα κοίταζαν να φτιάξουν καινούργιους Παρθενώνες. Αν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης υπήρχαν σήμερα, δεν θα ασχολούνταν με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη τού τότε. Θα ήταν μέσα στα εργαστήρια και θα ήταν κοσμολόγοι και νευροεπιστήμονες.


Εντάξει, καταλάβαμε τι έλεγαν οι πρόγονοί μας και για την εποχή τους έλεγαν πάρα πολύ σπουδαία πράγματα, αλλά, όπως είπε και ο Ντόκινς στη συνέντευξη που σας έδωσε, και το είπε πολύ σωστά, πολλά από αυτά ξεπεράστηκαν. Αυτό δεν πρέπει να εκληφθεί ως απαξίωση, αλλά ως εξέλιξη. Αυτή είναι η ανθρώπινη φύση, να μαθαίνουμε συνεχώς περισσότερα πράγματα. Άρα, λοιπόν, οι “Ελληνάρες” δεν χρειάζεται να είμαστε ούτε πατριδοκάπηλοι, ούτε εθνικιστές με την κακή έννοια, ούτε να πηγαίνουμε στο άλλο άκρο και να θεωρούμε ότι όλα αυτά δεν είναι δικά μας. Να υπάρχει μια λογική στην αντιμετώπιση αυτών των πραγμάτων. Ξέρουμε τι έχουμε κάνει, ξέρουμε πού είμαστε, αλλά να δούμε τι θα κάνουμε τώρα. Να μη ζούμε συνέχεια με το παρελθόν, αλλά ούτε από την άλλη πλευρά να τα ξηλώσουμε όλα και να γίνουμε μια μοντέρνα κοινωνία στην οποία δεν θα συζητηθεί ποτέ η πραγματική σχέση μας με την ιστορία μας».


Οι Ελληνες πώς μπορούμε να αλλάξουμε από λαός που απλώς πιστεύει σε λαό που σκέφτεται;


«Νομίζω ότι ένα πράγμα που μας κάνει κακό είναι ότι παραείμαστε συναισθηματικοί. Αυτό σε ορισμένες περιστάσεις της ζωής είναι σωστό, σε ορισμένες άλλες, όμως, δεν είναι. Παραδείγματος χάριν, ψηφίζουμε με το συναίσθημα. Είμαστε μια κοινωνία η οποία ακολουθεί τις εξελίξεις, μένουμε πίσω από τους άλλους και εδώ ζούμε όλοι εμείς στον δικό μας κόσμο. Δεν σκεφτόμαστε λιγάκι παραπάνω πώς είναι τα πράγματα. Εύχομαι και ελπίζω ότι έχουμε περάσει σε μια άλλη εποχή».


Μήπως έχουμε επίσης και λίγο ελαστική ηθική;


«Έχουμε! Πάρα πολύ ελαστική ηθική, όχι λίγο».


Στο σύμπαν υπάρχει ηθική;


«Ούτε που του καίγεται καρφάκι, είτε είμαστε είτε δεν είμαστε εδώ. Είτε το παρατηρούμε είτε όχι, το σύμπαν έχει τους δικούς του νόμους και προχωράει κανονικά. Για το σύμπαν, το ότι εμείς είμαστε εδώ είναι τυχαίο γεγονός, ούτως ή άλλως».


Πρόσφατα ο Στίβεν Χόκινς μίλησε περί εξωγήινων. Είπε ότι υπάρχουν και δεν θα ήταν πολύ καλό για τους ανθρώπους να έρθουμε σε επαφή μαζί τους, γι’ αυτό να σταματήσουμε να τους ψάχνουμε.


«Ναι, το άκουσα. Η απάντησή μου σε αυτό είναι το ανέκδοτο με τον λαγό και το λιοντάρι. Εχει βγει ακριβώς για αυτή την περίπτωση: Κάπου κάπου λέμε και καμιά κουταμάρα να περάσει η ώρα. Γιατί ειπώθηκε; Πώς ειπώθηκε; Πού ειπώθηκε; Χωρίς κανέναν επιστημονικό λόγο. Ισως γιατί τώρα, στο Discovery Channel, πρέπει να μιλήσουν για εξωγήινους και πρέπει να πουλήσουν. Οι απόψεις των επιστημόνων γενικά, όχι μόνο οι δικές μου, είναι ότι πραγματικά σε ένα τέτοιο αχανές σύμπαν με 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες και τρισεκατομμύρια αστέρια, υπάρχουν πιθανότητες να υπάρχει κάπου αλλού νοημοσύνη, όχι με τη δική μας μορφή βέβαια».


Αναρωτιέμαι αν το νερό που έχουμε στο σώμα μας περιέχει στοιχεία απευθείας από το Μπιγκ Μπανγκ.


«Φυσικά! Γιατί να μην περιέχει; Aκόμη κι εδώ μέσα, σε αυτό το δωμάτιο, υπάρχουν σε κάθε κυβικό εκατοστό 400 φωτόνια, τα οποία έρχονται απευθείας από την αρχή του σύμπαντος».


Θα υπάρξει κάποια στιγμή που η γνώση μας θα είναι περισσότερη από την άγνοιά μας;


«Εδώ, μου δίνετε την ευκαιρία να σας πω ότι αυτό πολλοί το ρωτάνε κακόβουλα, με την έννοια: “Ασ’ τους, μωρέ, ό,τι και να κάνουν, εδώ θα καταλήξουν πάλι, στο ότι δεν ξέρουν τίποτε”. Οχι. Δεν είναι καθόλου έτσι. Εχουμε φτάσει τώρα σε ένα τέτοιο σημείο γνώσης, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, που σε λίγο θα έχουμε εικόνες από την αρχή του σύμπαντος. Δηλαδή δεν θα αλλάξουν οι νόμοι άλλο. Από τη στιγμή που θα περιγράφουμε τους νόμους και θα φτάνουμε ως την αρχή του σύμπαντος, ε, δεν πάει άλλο. Παρ’ ότι υπάρχουν κομμάτια που ακόμη δεν τα ξέρουμε, ήδη πολλοί από εμάς βλέπουμε το “πλαίσιο”. Είναι τοποθετημένο το πλαίσιο της γνώσης. Λέω όχι στον “ξερολισμό”, ότι θα λύσουμε όλα τα μυστήρια του σύμπαντος και σαχλαμάρες, αλλά, από την άλλη, είμαστε σε πάρα πολύ καλό δρόμο. Οχι σε 100 χρόνια, αλλά αυτή τη στιγμή που μιλάμε, έχουμε μια πολύ συγκροτημένη άποψη για την ιστορία του σύμπαντος».


Μήπως, όμως, μετά νιώσετε αυτή την παράξενη απογοήτευση που νιώθει ο άνθρωπος όταν έχει κατακτήσει έναν μεγάλο στόχο;


«Όχι, γιατί μετά την ποσοτική κατάκτηση των πάντων θα έρθει η ποιοτική κατάκτηση».


Αν γινόσασταν Θεός για μια στιγμή, ποιον νόμο του σύμπαντος θα αλλάζατε;


«Δεν το έχω σκεφτεί, όμως όλοι βρισκόμαστε εδώ λόγω της αρχής της αβεβαιότητος του Χάιζενμπεργκ. Αν μου έλεγε κάποιος ότι καταστρέφεται ο κόσμος στην επόμενη ώρα και πρέπει να γράψω σε μία σελίδα κάτι για να το στείλουμε στο σύμπαν, θα έγραφα αυτό το σημαντικό πραγματάκι: την αρχή της αβεβαιότητος με τα σύμβολά της».


Όταν κοιτάζουμε το σύμπαν, στην ουσία κοιτάζουμε το παρελθόν του. Υπάρχει πιθανότητα κάποια στιγμή να διαλυθεί το σύμπαν και, επειδή δεν θα έχει φτάσει ακόμη η εικόνα εδώ στη Γη, εμείς να ζούμε μες στην καλή χαρά;


«Αυτό το λέμε για τον Ήλιο. Ο Ήλιος που βλέπω τώρα είναι όπως ήταν 8,2 λεπτά πριν. Τόσο κάνει το ηλιακό φως να φτάσει εδώ στη Γη. Άρα, αν ο Ήλιος εξαφανιστεί, εμείς θα το πάρουμε είδηση 8,2 λεπτά αργότερα. Φανταστείτε το σύμπαν που είναι εκατομμύρια χρόνια πριν. Θα είχε διαλυθεί και θα ήμασταν τώρα μες στην τρελή χαρά. Και οι Ελληνες θα είμαστε, όπως πάντα, στη διπλή τρελή χαρά...».


Υπάρχει αυτό που λέμε προαιώνια μνήμη; Δηλαδή ένας επιστήμονας όπως εσείς, ένας μουσικός όπως ο Μπετόβεν, ένας ποιητής όπως ο Ρίλκε, στην ουσία είστε αγωγοί μιας προϋπάρχουσας γνώσης, απλώς, για κάποιον λόγο, ο εγκέφαλός σας είναι πιο ανοιχτός στην προϋπάρχουσα γνώση;


«Όχι, πολλά πράγματα κάνουν έναν άνθρωπο να εξελιχθεί. Δεν νομίζω ότι γεννιούνται έξυπνοι άνθρωποι με τη γνώση να προϋπάρχει μέσα στο σύστημά τους. Παραδείγματος χάριν, λέμε για τον Μότσαρτ –για μένα αυτός ήταν ο μεγαλύτερος μουσικός, πάνω από όλους– ο οποίος έγραφε μουσική από τα πέντε του. Αν δεν ήταν γιος του συνθέτη Λεοπόλδου Μότσαρτ, ίσως να είχε λίγο διαφορετική εξέλιξη. Δεν είναι δεδομένο ότι ο Μότσαρτ θα γινόταν αυτό που έγινε, αν ο πατέρας του ήταν ένας φτωχός καλλιεργητής εκείνης της εποχής. Τελικά, όμως, ο Μότσαρτ και ο Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι οι σπουδαιότερες μεγαλοφυΐες που πέρασαν ποτέ».


Είναι πιο σπουδαίοι και από τον Νεύτωνα;


«Εγώ θα τολμούσα να πω ναι. Ο Νεύτωνας είναι αποτέλεσμα της εποχής του. Μεγάλος, δεν το συζητάμε, αλλά από άποψη φαντασίας και πολυπραγμοσύνης στον Ντα Βίντσι και στον Μότσαρτ “τελειώσαμε”. Ολοι οι άλλοι είμαστε απλές οδοντόκρεμες».


Άρα, κληρονομικότητα και περιβάλλον λειτουργούν ταυτόχρονα.


«Ναι, κληρονομικότητα με την έννοια ότι την ώρα που γίνεται το σμίξιμο του πατέρα σου και της μητέρας σου, το DNA σε μερικούς κάθεται καλά, σε μερικούς δεν κάθεται».


Για τον άνδρα ποιο είναι μεγαλύτερο πρόβλημα, το χάος ή η γυναίκα;


«Της γυναίκας η ψυχή είναι μια άβυσσος, που λέει και ο Στράτος».


Για εσάς, που θεωρείστε από τους πιο ευφυείς άνδρες του κόσμου, τα προβλήματα με τη γυναίκα τα έχετε αφήσει κατά μέρος ή τα έχετε λύσει;


«Ένα θα σας πω και το δίνω ως συμβουλή στους νέους. Κατάλαβα από πολύ μικρός, 13-14 ετών, τον χρυσό κανόνα που μου έλυσε πολλά προβλήματα, σε σχέση με τις γυναίκες: “Οσο θέλουμε εμείς τις γυναίκες άλλο τόσο θέλουν και οι γυναίκες εμάς”. Νομίζω ότι αν το καταλάβεις αυτό, σου λύνει αμέσως πάρα πολλά προβλήματα. Οι περισσότεροι άνδρες δεν το έχουν συνειδητοποιήσει και για να κατακτήσουν μια γυναίκα καταστρώνουν πολύπλοκα σχέδια. Δεν θέλει πολλή σκέψη. Σκεφτείτε ότι οι μεγάλοι έρωτες είναι αυτοί οι οποίοι έχουν τελειώσει πολύ γρήγορα. Ίσως είναι καλύτερα έτσι. Φανταστείτε τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα να έχουν φτάσει 80 χρόνων ή τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα. Δεν μπορείς να τους φανταστείς 80 χρόνων να κρατιούνται από το χέρι ή να έχουν πλακωθεί στα 50 τους, επειδή ο Ρωμαίος πήγε με μια άλλη».


Οι γυναίκες πρέπει να δίνουν μεγάλη σημασία στον καθρέφτη τους, εφόσον αυτό που βλέπουν εκεί είναι το παρελθόν τους, έστω και κατά ένα κλάσμα του δευτερολέπτου;


«Βεβαίως, έτσι είναι. Ας μην αγχώνονται, λοιπόν. Αυτό γίνεται γιατί το φως έχει μια συγκεκριμένη ταχύτητα. Αυτό είναι το θείο δώρο που μας έχει κάνει η φύση. Οτι η ταχύτητα του φωτός είναι πεπερασμένη. Αν δεν υπήρχε αυτό το θείο δώρο, δεν θα μπορούσαμε να ξέρουμε απολύτως τίποτε».


Η μαγική στιγμή, το «θείο δώρο», που άλλαξε τη δική σας ζωή ποιο ήταν;


« Όταν στα 17 μου διάβασα τον “Μύθο του Σισύφου” του Αλμπέρ Καμύ. Εκεί λύθηκαν όλες οι μεταφυσικές απορίες μου. Το βιβλίο αυτό το είχα αγοράσει από έναν πλανόδιο πωλητή και το έχω ακόμη. Επίσης να πω ότι στον Καμύ με οδήγησε “Η ασκητική” του Καζαντζάκη. Αυτοί οι δύο ήταν τα θεία δώρα για μένα. Αποσπάσματα από την “Ασκητική” διάβασα στον λόγο που εκφώνησα στην Ακαδημία Αθηνών την ημέρα της ορκωμοσίας μου».


Το σύμπαν είναι γεμάτο αναταραχές και αντιθέσεις. Έτσι πορεύτηκε και συνεχίζει να πορεύεται. Μήπως αυτό είναι το «θείο δώρο» του σύμπαντος προς εμάς και το να θέλουμε την ειρήνη είναι τελικά ενάντια στη φύση;


«Ακριβώς το αντίθετο! Εν έτει 2010 θα έπρεπε να έχουμε πετύχει την παγκόσμια ειρήνη και να μην πιστεύουμε σε όλα αυτά που μας οδηγούν σε συγκρούσεις. Η συμπεριφορά μας είναι εντελώς δυσανάλογη προς αυτό που έχει τη δυνατότητα να συλλάβει το μυαλό μας. Δεν είναι δυνατόν σήμερα να έχουμε φτάσει να εξηγούμε την αρχή του σύμπαντος και από την άλλη να έχουμε πολέμους. Φταίει αυτό το κατασκεύασμα που λέγεται μυαλό. Αντί να το αξιοποιούμε για τον λόγο που μας το έδωσε η φύση, εμείς το χρησιμοποιούμε προς τη λάθος κατεύθυνση. Εμείς οι Ελληνες, ως λαός, έχουμε ένα μεγάλο χάρισμα που λίγοι το έχουν στον κόσμο: Το “πέταγμα” του μυαλού. Αυτό είναι πολύ σπουδαίο χάρισμα, όμως, χρόνια τώρα, το χάνουμε σε λάθος επιλογές».

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...