Του Νίκου Κοτζιά







Α. Η γεμάτο ελλείμματα σημερινή αντιπροσωπευτική δημοκρατία
Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης δημιουργούνται πολλαπλά προβλήματα για τη δημοκρατία. Το πρώτο είναι, ότι η δημοκρατία έχει ελλείμματα ως προς την ανάπτυξή της στον υπερεθνικό χώρο. Το δεύτερο, ότι δεν έχει διασφαλιστεί η δημοκρατία στον κυβερνοχώρο. Το τρίτο, ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει ουσιαστικά ανεραίση τον εαυτό της με την ενίσχυση τάσεων «εσωτερίκευσης του συστήματος». Δηλαδή, του ότι όλο και περισσότερο η βουλή δεν αποφασίζει, αλλά απλά επικυρώνει αποφάσεις της κυβέρνησης. Ότι ουσιαστικά έχει καταργηθεί η συλλογική διαδικασία αποφάσεων στο υπουργικό συμβούλιο. Το τελευταίο όλο και περισσότερο απλά επικυρώνει τις επιλογές του ενός ή άλλου υπουργού και του γραφείου του πρωθυπουργού. Η κυβέρνηση, δηλαδή, δεν εκτελεί τις αποφάσεις των νόμιμα εκλεγμένων βουλευτών και της πλειοψηφίας τους.Συμβαίνει το εντελώς αντίστροφο και ουσιαστικά αντισυνταγματικό.Υπάρχει, ακόμα, ένα γενικότερο πρόβλημα με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Όλο και πιο συχνά οι κυβερνήσεις εκλέγονται με διαφορετικό πρόγραμμα από εκείνο που εφαρμόζουν. Επιπλέον, υπάρχουν σε κάθε κοινωνία περιοχές, εδαφικές και θεματικές, στις οποίες είναι δυνατό να διαμορφώνονται διαφορετικές πλειοψηφίες από εκείνες που υπήρξαν στις γενικές εκλογές. Σε αυτό προσθέστε το γεγονός ότι η κοινοβουλευτική πλειοψηφία μιας κυβέρνησης κάθε άλλο παρά έχει προκύψει από μια ανάλογη πλειοψηφία στο εκλογικό σώμα. Τέλος, οι εκλογές στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία λειτουργούν περισσότερο ως διαδικασία επιλογής προσώπων και λιγότερο ως επιλογών λύσης μεγάλων θεματικών.

Β. Άμεση δημοκρατία: δημοψήφισμα, νομοθετική πρωτοβουλία, ανυπακοή
Όλα τα προαναφερθέντα, επιβεβαιώνουν ότι οι σημερινές δομές και λογικές της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας δεν επαρκούν. Μαζί με την ποιοτική επέκταση και αναβάθμιση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, χρειάζονται, λοιπόν, θεσμοί και πολιτική κουλτούρα που να περιορίζουν τον αυταρχισμό κυβερνήσεων κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας αλλά λαϊκής-εκλογικής μειοψηφίας. Χρειάζονται, δηλαδή, στο πολίτευμά μας στοιχεία άμεσης δημοκρατίας.Ουδείς μπορεί να παραβλέψει το γεγονός ότι η δημοκρατία στο πεδίο του εθνικού κράτους είναι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Εξίσου δεν μπορεί να παραβλέψει ότι αυτή είναι σήμερα ανεπαρκής και δυσλειτουργική. Η πρότασή μου, λοιπόν, δεν είναι η υποκατάσταση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας από την άμεση, αλλά η συμπλήρωση της σημερινής δημοκρατίας με στοιχεία της άμεσης δημοκρατίας. Σε αυτά περιλαμβάνω σειρά προτάσεών μου για την ουσιαστική μεταρρύθμιση της ελληνικής δημοκρατίας, με την ενσωμάτωση σε αυτήν τέτοιων αρχών, όπως του δημοψηφίσματος, της από τα κάτω νομοθετικής πρωτοβουλίας, της πιο εκτεταμένης αξιοποίησης της κλήρωσης και, τέλος, της αποδοχής του δικαιώματος της ανυπακοής ως ενός θεμελιακού δημοκρατικού δικαιώματος.

Β.1. Δημοψήφισμα και το παράδειγμα στην Κερατέα
Το δημοψήφισμα δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να αποφασίζουν με ευκρίνεια, με ένα «ναι» ή «όχι», αν συμφωνούν σε ένα μέτρο που έχει ληφθεί, ή προτείνεται να ληφθεί, σε μια νομοθετική αλλαγή, ακόμα και συνταγματική, καθώς και σε θεμελιακά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, όπως η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Τα αδύναμα σημεία του θεσμού του δημοψηφίσματος είναι ότι μπορεί να γίνει κατάχρησή του, καθώς και να τοποθετούνται τα υπό έγκριση θέματα με τρόπο (σκόπιμα) ακατάλληλο. Αυτό μπορεί να αποφευχθεί, εάν διασφαλιστούν στον ειδικό για τα δημοψηφίσματα νόμο οι κατάλληλες προβλέψεις και ρυθμίσεις.Το πλεονέκτημα των δημοψηφισμάτων είναι ότι παρακινούν την κοινωνία να διαλογιστεί και διαβουλευτεί ουσιαστικά για σοβαρά θέματα. Διαχέει τη γνώση στην κοινωνία. Την παρακινεί να ασχοληθεί με θεμελιακά ζητήματα και όχι με το Life Style. Καθιστά τους πολίτες υπεύθυνους όχι μόνο για το ποιόν ψηφίζουν, αλλά και προς τι ψηφίζουν τι. Μεγάλα ζητήματα της πολιτικής, όπως αυτά που απορρέουν, επί παραδείγματι, από το μνημόνιο θα είχαν τεθεί στον ίδιο το λαό. Αλλά και «μικρότερα» ζητήματα που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των πολιτών θα ετίθεντο υπό την άμεση κρίση τους. Οι πολίτες θα είχαν άμεσο λόγο σε επίπεδο γειτονιάς (με γενικές συνελεύσεις), αλλά και δήμου ή περιοχής. Από αυτή την άποψη επείγει και μια ανάλογη αλλαγή στον Καλλικράτη.Το δημοψήφισμα αποτελεί ένα εργαλείο δημοκρατίας ενάντια στην «δικτατορία των ειδικών και των τεχνοκρατών». Σε πλαίσια άμεσης δημοκρατίας θα είχε αναγκαστεί η τεχνοκρατική υπερδομή της χώρας να συζητήσει και συνεννοηθεί με τους κατοίκους για το που θα μετακινηθούν, επί παραδείγματι, οι ΧΥΤΑ. Θα αναγκαζόταν Δημόσιο και εταιρείες να δώσουν πολλά περισσότερα από όσα θέλουν να πάρουν προκειμένου να εγκατασταθούν οι ΧΥΤΑ στη μία ή άλλη περιοχή, όπως συμβαίνει σήμερα με την δικαιολογημένη αντίσταση των πολιτών στο Κορωπί. Οι αυθαιρεσίες γενικότερα θα περιορίζονταν.

Β.2. Νομοθετικές πρωτοβουλίες – άσυλο βουλευτών και καναλιών
Το δημοψήφισμα είναι συνήθως μια διαδικασία αποτροπής ή έγκρισης προτάσεων ή αποφάσεων που έχουν λάβει τρίτοι, στα πλαίσια του κυβερνητικού – κοινοβουλευτικού συστήματος. Η νομοθετική πρωτοβουλία αποτελεί για μένα ένα πολύ πιο ισχυρό δημοκρατικό εργαλείο από ότι όλα τα άλλα της άμεσης δημοκρατίας. Δεν είναι τόσο αποτρεπτικό, αλλά δημιουργικό. Μπορεί να «κλείσει τρύπες» που ο νομοθέτης της κυβέρνησης έχει αφήσει σκόπιμα ανοικτό. Μπορεί να επιφέρει ριζικές αλλαγές στο υπάρχον νομοθετικό σύστημα. Ακόμα, δύναται να ανοίξει εντελώς διαφορετικούς ορίζοντες στην πολιτική σκηνή και στη διαδικασία παραγωγής πολιτικής.Πιστεύω ότι αν υπήρχε η δυνατότητα αλλαγής του υπάρχοντος συνταγματικού – νομοθετικού πλαισίου, τότε είναι σίγουρο ότι οι πρωτοβουλίες των πολιτών θα είχαμε επιβάλει εδώ και χρόνια την αλλαγή, επί παραδείγματι, του νόμου «για τις ευθύνες των υπουργών» και θα είχε αλλάξει ο κανονισμός και η πρακτική για το άσυλο των βουλευτών. Θα είχαν επιβληθεί δε, η νόμιμη αδειοδότηση των καναλιών και θα είχε αποτραπεί η υπόθεση με τα ομόλογα. Ανάλογα θα υπήρχαν περισσότερες και πιο δημοκρατικές ρυθμίσεις ως προς τα ζητήματα της μετανάστευσης και εκείνα της λαθρομετανάστευσης. Επιτέλους δε, θα καταλάβεναν ορισμένοι ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να αρχίζει και να τελειώνει σε αυτούς και μόνο.

Β.3. Κλήρωση και η εκλογή Προέδρου
Προκειμένου να λειτουργήσει η δημοκρατία με τους πολίτες στο κέντρο της, και όχι τους επαγγελματίες πολιτικούς, πρέπει να επεκταθεί η αρχή της κλήρωσης. Αυτή, όταν εφαρμόζεται με διαφάνεια και δικαιότητα, διασφαλίζει το δικαίωμα κάθε πολίτη να εξασκεί δημόσιες λειτουργίες. Μπορεί δε να συμβάλλει στο ξεμπλοκάρισμα πολλαπλών διαδικασιών. Όπως υπάρχουν σήμερα, επί παραδείγματι, πολίτες που κληρώθηκαν και συμμετέχουν στα δικαστήρια ενόρκων ή στις εφορευτικές επιτροπές για τις εκλογές, ανάλογα θα μπορούσαν να υπάρχουν πολίτες που κληρώθηκαν ως τμήμα του σώματος εκλογής του Προέδρου της δημοκρατίας. Αντί η χώρα να μπαίνει στο δίλλημα εκλογές ή μη λόγω τυχόν της μη εκλογής Προέδρου από τη βουλή, να διερευνηθεί με «κληρωτούς» το ίδιο το εκλογικό σώμα του Προέδρου. Προτείνω, στην εκλογή του Προέδρου να συμμετέχουν μαζί με τους βουλευτές, εκπρόσωποι των περιφερειών καθώς και ένα ποσοστό 15% πολιτών από κλήρωση. Σε αυτό τον τομέα έχουμε να διδαχτούμε πολλά από τον χρυσό αιώνα των Αθηνών.

Β.4. Δημοκρατία της ανυπακοής – η πάλη γύρω από τα Διόδια
Η αθηναϊκή δημοκρατία, η κινέζικη παράδοση της ανατροπής των αυτοκρατόρων που διατάρασσαν την αρμονία λαού και ηγέτη, οι μεγάλοι πολιτικοί φιλόσοφοι όπως ο Λοκ, η δημοκρατία της διαβούλευσης, το άρθρο 114 στο προχουντικό Σύνταγμα και ανάλογα στο σημερινό, όλα αυτά στηρίζονταν σε μια αρχή: δεν είναι ο θεός, δεν είναι ο μονάρχης ή πρωθυπουργός, αυτός από τον οποίο προκύπτει νομιμότητα στην θέσμιση του ενός ή άλλου θεσμού και νόμου, αλλά ο κυρίαρχος λαός. Όταν παραβιάζεται το σύνταγμα, ο νόμος, το πνεύμα του νόμου και η αίσθηση δικαίου και ηθικής του λαού, ως σύνολο ή ως κοινότητα ανθρώπων σε μια περιοχή ή κλάδο κοινωνικής δράσης, τότε αυτός δικαιούται αντίστασης. Δικαιούται να μην υπακούει στην παρανομία των ισχυρών, των εξουσιαστών των εχόντων και κατέχοντων. Και αυτό συμβαίνει σήμερα στα διόδια. Οι ισχυροί παραβιάζουν τα πιο πάνω και επιδιώκουν να κάνουν τους πολίτες συνένοχους και ανεκτικούς σε αυτές τις παραβιάσεις. Όπως στην περίπτωση των διοδίων που έχουν παραβιαστεί νόμοι, ηθική, δικαιοσύνη, οδηγίες της ΕΕ. Απέναντι σε αυτές τις παραβιάσεις οι πολίτες δικαιούνται και οφείλουν ανυπακοή.Συνολικά, η σημερινή κοινοβουλευτική δημοκρατία έχει σοβαρά τραυματιστεί. Στην ανάκαμψη της θα βοηθήσει η εισαγωγή στοιχείων της άμεσης δημοκρατίας. Στοιχείων για τα οποία διατύπωσα ορισμένες προτάσεις. Δεν χρειάζεται να συμφωνεί κανείς με όλες. Αυτό που χρειάζεται είναι να ανοίξει ένας ουσιαστικός διάλογος. Είμαι έτοιμος να συζητήσω οποιαδήποτε πρόταση. Δεν δέχομαι το σκοτάδι των κατέχοντων και τη σιωπή των εχόντων.Φίλος καλός μου σημείωσε, ως προς το άρθρο της προηγούμενης εβδομάδας, ότι δεν τίθεται θέμα εκλογής προέδρου του ΠΑΣΟΚ αυτή την τριετία, καθότι στο νέο καταστατικό του κυβερνητικού κόμματος προβλέπεται ότι Πρόεδρος που πρωθυπουργεύει δεν υπόκειται στη δοκιμασία επανεκλογής. Ευχαριστώ για την ορθή υπενθύμιση. Απλά αναρωτιέμαι μήπως με μια τέτοια ρύθμιση πιστοποιείται η ταύτιση κόμματος και κράτους;

epirusgate

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...