Του Γιωργου Δελαστικ

Στο αίμα πνίγει τη χώρα του ο Μουαμάρ Καντάφι προσπαθώντας απεγνωσμένα να διατηρήσει την εξουσία του, η οποία στο λυκόφως της δεν έχει σχεδόν τίποτα κοινό με το λυκαυγές της, σαράντα ολόκληρα χρόνια πριν, εκτός από το πολιτικά μεταλλαγμένο πρόσωπο του Λίβυου ηγέτη.

Ο Καντάφι μετατρέπεται έτσι σε μία τραγική φιγούρα από πολιτική σκοπιά, καθώς στο πρόσωπό του συνενώνονται τόσο ο φλογερός ενσαρκωτής του οράματος της καθυστερημένης εθνικοαπελευθερωτικής νίκης στη Λιβύη όσο και ο αιμοσταγής δεσπότης που προκάλεσε τον πλήρη εκφυλισμό του νικηφόρου εθνικοαπελευθερωτικού καθεστώτος, το οποίο καταρρέει παταγωδώς, όπως όλα τα αντίστοιχά του στον αραβικό κόσμο. Οσο και αν ακούγεται παράδοξο, η κατάρρευση του λιβυκού καθεστώτος είναι τόσο πολυαίμακτη επειδή η «Τζαμαχιρία» του Μουαμάρ Καντάφι, η «εξουσία των μαζών» και οι θεσμοί της είχαν πολύ πιο έντονο λαϊκό χαρακτήρα από τον εξαρχής ισχυρότατο στρατοκρατικό χαρακτήρα που είχαν άλλα αραβικά καθεστώτα, τα οποία επί δεκαετίες ακολούθησαν φιλολαϊκή πολιτική (Αίγυπτος, Αλγερία, Ιράκ, Συρία).

Φωτεινό παρελθόν
Ο νεαρός συνταγματάρχης Καντάφι πήρε με πραξικόπημα την εξουσία στη Λιβύη την 1η Σεπτεμβρίου του 1969, ανατρέποντας την ξενόδουλη και διεφθαρμένη μοναρχία του βασιλιά Ιντρίς.

Αδίστακτα έδιωξε τις αμερικανικές βάσεις από τη Λιβύη -μάλιστα η βάση Χουίλα ήταν η μεγαλύτερη στη Μεσόγειο και η δεύτερη μεγαλύτερη αμερικανική βάση στον κόσμο εκείνη την εποχή.

Ο Καντάφι εθνικοποίησε επίσης τα πετρέλαια της Λιβύης, διώχνοντας από τη χώρα όλες τις ξένες πετρελαϊκές εταιρείες. Με τα έσοδα από το πετρέλαιο αφενός βελτίωσε θεαματικά το βιοτικό επίπεδο ολόκληρου του λιβυκού πληθυσμού και αφετέρου άρχισε ένα, απίστευτης έκτασης, πρόγραμμα δημόσιων έργων υποδομών που συνεχίζεται με αμείωτη ένταση μέχρι σήμερα. Μοίρασε γη στους αγρότες, άρχισε μία τεράστια μάχη με τις πιο προηγμένες γεωπονικές μεθόδους για να καταστήσει καλλιεργήσιμες εκτάσεις της... Σαχάρας (!), με εκπληκτικά αποτελέσματα: Βεδουίνοι στα βάθη της ερήμου άρχισαν να... καλλιεργούν ζαρζαβατικά και στάρι!

Δεκαετίες ισχύος
Το σύστημα διακυβέρνησης απέδειξε και τη συνοχή του και την αφοσίωσή του προς τον Καντάφι. Τις δύο πρώτες δεκαετίες της κανταφικής εξουσίας του 1970 και του 1980, το καθεστώς δεν αντιμετώπισε καμία αξιόλογη εσωτερική πρόκληση.

Με χαρακτηριστική άνεση ξεπέρασε και τις εξωτερικές προκλήσεις, με μέγιστη εκείνη των ΗΠΑ, οι οποίες στις 14 Απριλίου του 1986 αποπειράθηκαν να δολοφονήσουν τον Καντάφι βομβαρδίζοντας το σπίτι του. Απέτυχαν όμως και σκότωσαν μόνο μία κόρη του. Τη δεκαετία του 1990 το καθεστώς αντιμετώπισε εσωτερικές προκλήσεις, ίσως και με ξένη ανάμειξη, τις οποίες συνέτριψε με τη βία. Πρώτα πρώτα μία ισλαμιστική εξέγερση μεγάλης έκτασης, με έδρα πάλι τη Βεγγάζη και την περιοχή της, η οποία κράτησε χρόνια με διάφορες μορφές. Ποτέ δεν μάθαμε πόσες χιλιάδες νεκρούς στοίχισε η κατάπνιξη της απόπειρας των Λίβυων ισλαμιστών να πάρουν διά της βίας την εξουσία.

Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’90 σημειώθηκαν και δύο απόπειρες στρατιωτικού πραξικοπήματος άγνωστης σοβαρότητας, καθώς ούτε το καθεστώς, ούτε οι Αμερικανοί είχαν κανένα συμφέρον να προσδώσουν στα γεγονότα τις πραγματικές τους διαστάσεις. Το βέβαιο είναι ότι οι φερόμενοι ως πρωταίτιοι, εκτελέστηκαν.

Εκφυλισμός
Εχουν κυλήσει πια τρεις δεκαετίες από την άνοδο του Καντάφι στην εξουσία. Η αυγή της νέας χιλιετίας σηματοδοτεί και τον καλπασμό εκφυλιστικής μετάλλαξης του λιβυκού καθεστώτος.

Ο Καντάφι συμβιβάζεται πλήρως με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη σε όλα τα θέματα διεθνούς πολιτικής. Τους εκχωρεί μάλιστα και τις έρευνες για τον εντοπισμό και την εκμετάλλευση νέων πετρελαϊκών κοιτασμάτων και κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Αμερικανικές και ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρείες υπογράφουν συμβόλαια με τη Λιβύη ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Οι θεσμοί της Τζαμαχιρίας απογυμνώνονται πλέον από κάθε φιλολαϊκό περιεχόμενο, καθώς η νέα οικονομική πολιτική που κυριαρχεί στη Λιβύη του Καντάφι τα τελευταία πέντε - δέκα χρόνια δεν έχει καμία σχέση με την παλιά. Η ευρεία λαϊκή αυτοδιοίκηση καθίσταται κέλυφος χωρίς περιεχόμενο. Πιεζόμενος μάλιστα από τους γιους του και την οικογένειά του, ο κάποτε δωρικής λιτότητας απέναντι στο χρήμα Βεδουίνος Καντάφι, μετατρέπεται σε πατριάρχη μιας κλεπτοκρατικής κλίκας, ο οποίος μοιράζει δισεκατομμύρια στους γιους του που συμπεριφέρονται ως αλαζόνες μεγιστάνες ανά την Ευρώπη. Το σπαρτιατικό παράδειγμά του που επί δεκαετίες απέτρεπε κάθε επίδειξη προσωπικού πλούτου στο εσωτερικό της Λιβύης, μετατρέπεται στο αντίθετό του - σε σύνθημα διαφθοράς γενικευμένης όλης της ηγεσίας του καθεστώτος του.

Νέμεσις
Το τέλος είναι πλέον αναπότρεπτο. Το ίδιο το καθεστώς των λαϊκών επιτροπών με τους ένοπλους Λίβυους δίνει τη δυνατότητα σε όλους τους δυσαρεστημένους να στραφούν εναντίον του Καντάφι με αποτελεσματικό τρόπο. Το αίμα χύνεται ποτάμι γιατί οι εναπομείναντες οπαδοί του Καντάφι έχουν όπλα για να αντισταθούν, αλλά όπλα έχουν εξαρχής και οι εξεγερμένοι.

Ο Καντάφι μετατρέπεται στη δύση της ζωής του σε αιμοσταγή τύραννο, καθώς στρέφει τον στρατό και την αστυνομία εναντίον του λαού που επί δεκαετίες αποτελούσε το αποφασιστικό στήριγμα της εξουσίας του. Θα αποχωρήσει με τον πιο ατιμωτικό τρόπο από το πολιτικό προσκήνιο.

Το απεχθές και τραγικό τέλος του αποδεικνύει για μία ακόμη φορά ότι στην πολιτική ο «πρότερος έντιμος βίος» δεν εξασφαλίζει ούτε καν την απλή επιβίωση στην εξουσία, όταν κάποιος ηγέτης αλλάξει γραμμή. Το τίμημα των πολιτικών επιλογών ανά πάσα στιγμή είναι ανελέητο.

Χιλιάδες οπαδοί αλλά... ένοπλοι

Η φιλολαϊκή πολιτική έδωσε τεράστια λαϊκή βάση στον Καντάφι. Αυτό του επέτρεψε να δημιουργήσει ένα ιδιόμορφο καθεστώς με αποκεντρωμένη εξουσία, το οποίο δεν στηριζόταν στο στρατό, τις πρώτες τουλάχιστον δεκαετίες, αλλά στους ένοπλους οπαδούς του.

Δημιούργησε χιλιάδες «λαϊκές επιτροπές» στις πόλεις και τα χωριά, στις οποίες μοίρασε άφθονα όπλα. Οσο αυτές οι επιτροπές ήταν πιστές στο καθεστώς, καμία απόπειρα πραξικοπήματος δεν είχε ρεαλιστικές πιθανότητες επιτυχίας, αφού εκατοντάδες χιλιάδες κανταφικοί ήταν ήδη ένοπλοι.

Παράλληλα, διατηρώντας ο ίδιος το βαθμό του συνταγματάρχη και μη υπάρχοντος φυσικά υψηλότερου στρατιωτικού βαθμού από του Καντάφι, δεν υπήρχαν και μεγαλύτερες στρατιωτικές μονάδες από συντάγματα στη Λιβύη, κάτι που επίσης περιόριζε τις δυνατότητες οργάνωσης στρατιωτικού πραξικοπήματος εναντίον του.

Όπως όμως είναι ευνόητο, ένα τέτοιο καθεστώς βασίζεται πρωτίστως στη διαρκή υποστήριξη του λαού. Αν αυτή η λαϊκή υποστήριξη χαθεί, τίποτα δεν μπορεί να γλιτώσει τον όποιον ηγέτη από την οργή των ένοπλων τέως υποστηρικτών του. Παράλληλα, οι άνθρωποι του καθεστώτος, στο βαθμό που φέρουν και όπλα, απολαμβάνουν μεγαλύτερης προσωπικής εξουσίας ο καθένας στον κοινωνικό του περίγυρο, με αποτέλεσμα να αυξάνονται και τα κρούσματα καθεστωτικής αυθαιρεσίας και από τον τελευταίο τροχό της αμάξης.

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...