Οι αναταραχές στη Συρία προσφέρουν στο καθεστώς της μια μοναδική ιστορική ευκαιρία να εισάγει μεταρρυθμίσεις και να ξεκινήσει διάλογο με το λαό, και την αντιπολίτευση, σχεδιάζοντας ένα καλύτερο μέλλον για τη χώρα. Μπορεί όμως ο Bashar al-Assad να αδράξει αυτή τη μοναδική ευκαιρία;

Πρόκειται για έναν έξυπνο πολιτικό, ο οποίος κατάφερε και δυνάμωσε τη γεωστρατηγική θέση της χώρας του, κρατώντας σταθερή στάση απέναντι στο Ισραήλ, δημιουργώντας στρατηγικές σχέσεις με τη Τουρκία, το Ιράν, και το Ιράκ, αντιστεκόμενος σε ξένες πιέσεις, ανοίγοντας διάλογο με τις ΗΠΑ, και συνεχίζοντας τη στήριξη του προς τη λιβανέζικη και παλαιστινιακή αντίσταση. Η δημοτικότητα του Assad, του έχει επιτρέψει να κρατά περιορισμένο το φάσμα των όποιων μεταρρυθμίσεων, και να διατηρεί την ισχύ των δυνάμεων ασφαλείας επί της κοινωνίας ανέπαφη.

Το κινεζικό μοντέλο του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού χωρίς πολιτικές μεταρρυθμίσεις, το υιοθέτησε το 2005. Οι κρατικές επιχειρήσεις και οι θεσμοί αναπτύχθηκαν μέσω μιας οικονομίας «κοινωνικής αγοράς», με απώτερο σκοπό της τον εκσυγχρονισμό. Η φιλελευθεροποίηση της οικονομίας ακολουθήθηκε από ιδιωτικοποιήσεις στους τομείς πετρελαίου και μεταφορών, στις τράπεζες, στα ΜΜΕ, στα ΑΕΙ, κλπ. Παράλληλα σημειώθηκε μια αύξηση στη λειτουργία των πολλών ΜΚΟ που δραστηριοποιήθηκαν σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα. Οι μυστικές υπηρεσίες, και το κόμμα Μπάαθ απέκτησαν ισχυρότερο λόγο τόσο σε διοικητικές όσο και σε οικονομικές πολιτικές αποφάσεις, ενώ δημιουργήθηκαν και νέα μονοπώλια εκ μέρους κάποιων κυβερνητικών ελίτ. Τέλος, υπήρξε καταστολή των ακτιβιστών, των διανοουμένων, και των ιδιωτικών ΜΜΕ.

Το αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η Συρία να παραμείνει μια αναπτυσσόμενη χώρα με αδύναμη οικονομία, και χαμηλές αποδόσεις σε ζητήματα στέγης, παιδείας, και απασχόλησης. Ο αγροτικός τομέας, που συντελεί στο 30% του ΑΕΠ, πάσχει από χρόνιες ξηρασίες, αλλά και αμέλεια από πλευράς κράτους. Το 1/3 του πληθυσμού ζει με λιγότερα από $2 την ημέρα, ενώ το 65% είναι ηλικίας κάτω των 30. Η ανασφάλεια σχετικά με τα τρόφιμα, και η ανεργία, αποτελούν κρισιμότατα ζητήματα για τη Συρία.

Οι αναταραχές που προέκυψαν αντιμετωπίστηκαν με ανάμικτους τρόπους. Από τη μία σκληρή καταστολή, από την άλλη μεσοβέζικες απόπειρες παραχωρήσεων, αλλά και κάποια αναγνώριση της νομιμότητας των απαιτήσεων του λαού. Γενικά, οι διαδηλώσεις αποδίδονται επίσημα στη δράση ξενοκίνητων ένοπλων συμμοριών, και ισλαμιστών. Παράλληλα, το καθεστώς υποστηρίζει την άποψη ότι υπάρχει μια γενικότερη συνομωσία, που έχει στόχο της το χάος στη χώρα.

Σύμφωνα με το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Δαμασκού, από την 18 Μαρτίου, έχουν δολοφονηθεί και τραυματιστεί εκατοντάδες πολίτες, θύματα των δυνάμεων ασφαλείας. Παράλληλα, συνεχίζουν να κρατούνται εκατοντάδες διαδηλωτές, δημοσιογράφοι, και ακτιβιστές.

Πολλοί διανοούμενοι ζητούν άμεσες μεταρρυθμίσεις, τον τερματισμό της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, την εισαγωγή ενός πολυκομματικού συστήματος, κλπ. Δεν έχουν όμως ζητήσει (ακόμη) την αλλαγή του καθεστώτος. Πολλοί πάντως πιστεύουν, πως καμιά μεταρρύθμιση δεν μπορεί να προχωρήσει, αν πρώτα δεν αλλάξει το καθεστώς, το οποίο έχει θεσμοθετήσει τη διαφθορά σε όλα τα επίπεδα.

Η πολυαναμενόμενη ομιλία του προέδρου (30 Μαρτίου) δεν ικανοποίησε τους αντιφρονούντες. Απλά επιβεβαίωσε τη διάθεσή του να χρησιμοποιήσει την εξουσία του, και να πολεμήσει τις απόπειρες κάποιων να διαλύσουν τη χώρα μέσω της θρησκευτικής διάσπασης. Πολλοί απογοητεύτηκαν, και οι διαδηλώσεις αναθερμάνθηκαν, σε ολόκληρη τη χώρα. Η ομιλία δεν πρόσφερε τίποτα το πρακτικό.

Αν και δόθηκε η συριακή υπηκοότητα σε μερίδα του κουρδικού πληθυσμού, αυτό που φάνηκε είναι η διάθεση της κυβερνώσας ελίτ να συγκρουστεί με το λαό, παρά να προχωρήσει σε πολιτικές παραχωρήσεις.

Ο Assad, αν θέλει να κάνει μεταρρυθμίσεις, έχει τώρα μια μοναδική ευκαιρία να μείνει στην ιστορία. Μπορεί να βελτιώσει τα εσωτερικά προβλήματα χωρίς να απεμπολήσει την «πετυχημένη» του εξωτερική πολιτική, που τον έχει κάνει ιδιαίτερα δημοφιλή στους Σύριους. Θα πρέπει όμως να προχωρήσει σε άμεσες πολιτικές και δικαστικές μεταρρυθμίσεις, αλλά και να σταματήσει τις διώξεις και τη καταστολή των ειρηνικών διαδηλωτών.

Από το 1963, μια σειρά από κυβερνήσεις, εκμεταλλευόμενες τη κατάσταση έκτακτης ανάγκης, έχουν απαγορεύσει τις δημόσιες διαμαρτυρίες, επιτρέπουν την αυθαίρετη κράτηση πολιτών, και τη λειτουργία στρατοδικείων. Πρόσφατα, ο πρόεδρος υποσχέθηκε την άρση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, ενώ αναγνώρισε και το δικαίωμα του λαού σε αξιοπρέπεια και απασχόληση. Αν τηρήσει αυτή του την υπόσχεση, θα έχει κάνει ένα σημαντικό βήμα.

Παράλληλα θα πρέπει να πάψει να ισχύει και η ασυλία την οποία απολαμβάνουν δια νόμου οι υπηρεσίες ασφαλείας, ενώ τα ζητήματα της εσωτερικής ασφάλειας θα πρέπει να περάσουν σε χέρια πολιτικών και όχι στρατιωτικών. Όλα αυτά θα ενισχύσουν τη Συρία, και θα τη καταστήσουν ευνομούμενο κράτος.

Κάποιοι αναλυτές προβλέπουν την εξασθένηση της εξωτερικής στρατηγικής θέσης της χώρας, εξαιτίας των εσωτερικών της προβλημάτων. Αν όμως επέλθει συναίνεση στα εσωτερικά, τότε το καθεστώς δεν θα έχει κανένα λόγο να αλλάξει ρότα στην εξωτερική του πολιτική. Άλλοι πάλι ανησυχούν για το μέλλον της κοσμικής Συρίας μέσα σε ένα διεθνές ασταθές περιβάλλον. Η δημοκρατική πρόοδος όμως είναι η μόνη οδός που έχει η Συρία προς τη σταθερότητα, στη συνοχή, και στην ισχυροποίηση της διεθνούς της θέσης.

Οι σύμμαχοί της (Τουρκία και Χεζμπολάχ) καταλαβαίνουν ποιο είναι το διακύβευμα, και πιέζουν το καθεστώς να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις. Η όποια αντίσταση υπάρχει, προέρχεται από τους κόλπους του καθεστώτος, αλλά μπορεί να ξεπεραστεί αν υπάρξει η πολιτική βούληση στη κορυφή της πυραμίδας, που θα αναγνωρίσει ότι η πρόοδος έρχεται μέσω της συναίνεσης και όχι της καταστολής. Στη πραγματικότητα, δεν υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ της σκληρής στάσης απέναντι στο Ισραήλ, και της επίλυσης των αιτημάτων του λαού για κοινωνική δικαιοσύνη, ελευθερία του λόγου, απασχόληση, και πολιτική εκπροσώπηση.

Η Συρία βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Οι διαδηλώσεις αναμένεται να συνεχιστούν. Συνεπώς, υπάρχουν δυο επιλογές:

Αιματηρή καταστολή που θα οδηγήσει σε απρόβλεπτες συνέπειες, ή μετάβαση σε ένα νέο σύστημα μέσω ειρηνικών αλλαγών. Ποιο απ τα δυο θα κυριαρχήσει; Θα μπορέσει ο πρόεδρος να ξεκινήσει εθνικό διάλογο με όλες τις πολιτικές και κοινωνικές τάσεις; Αυτή η πόρτα σιγά σιγά κλείνει, καθώς όλο και πιο πολλοί διαδηλωτές χάνουν τη ζωή τους στους δρόμους της χώρας. Η μόνη λύση για να επιβιώσει το καθεστώς από το επαναστατικό κύμα που θεριεύει, είναι η μετάβαση προς τη δημοκρατία.

Όλοι οι Σύριοι, όπως και όλοι οι Άραβες στην ευρύτερη περιοχή, θέλουν να καθορίζουν τη μοίρα τους από μόνοι τους.

S.A.- Chatham House

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...