Της Pιτσας Mασουρα



Το πολυκαιρισμένο μοντέλο ζωής της Δύσης δύσκολα πια μπορεί να φρεσκαριστεί. Το ύφασμά του είναι φθαρτό πια, όχι απ’ τον χρόνο, αλλά από την κακή χρήση που του επιφυλάξαμε. Εχει φθαρεί η καθημερινότητα του πολίτη, οι εργασιακές συνθήκες, οι σχέσεις του με το κράτος, ο ρόλος του κράτους και του ιδιωτικού τομέα, οι εκπαιδευτικές και αναπτυξιακές υπηρεσίες. Βεβαίως, τα κοινωνικά μοντέλα, ατελή όπως και ο άνθρωπος, έχουν ημερομηνία λήξης, αν και τις περισσότερες φορές διατηρούνται τα βασικά χαρακτηριστικά τους με επιφανειακές βελτιώσεις στους ασθενέστερους τομείς. Στη σημερινή Ευρώπη δύσκολα θα παραδεχτεί δημοσίως κάποιος ότι το δυτικό μοντέλο ζωής έχει κάνει τον κύκλο του και ότι η σοβούσα κρίση δεν είναι μόνον οικονομική, αλλά και αξιακή.

Παρ’ όλα αυτά συζητήσεις γίνονται. Επισημαίνονται τα λάθη, αλλά και οι επιπτώσεις από την αλλαγή των ταχυτήτων στον κόσμο. Στο πρόσφατο παρελθόν, ο Ζαν Μποντριγιάρ (φωτ.) απέδωσε τη φθορά του μοντέλου στο όργιο της απελευθέρωσης των πάντων. Εχουμε ζήσει κάθε όργιο απελευθέρωσης. Συνεχίζουμε ωστόσο προς την ίδια κατεύθυνση, παρότι γνωρίζουμε ότι κατευθυνόμαστε στο κενό, στήνοντας σκηνικά προσομοίωσης. Τι ιδέα κι αυτή! Τι μας λέει ο Μποντριγιάρ; Οτι είμαστε έτοιμοι να ξαναπαίξουμε από την αρχή όλα τα εξαντλημένα σενάρια. Δεν το συνειδητοποιούμε, αλλά ήδη αναπαράγουμε ιδανικά, εικόνες, όνειρα που εφεξής βρίσκονται πίσω μας και που εμείς οφείλουμε να αναπαράγουμε με ένα είδος μοιραίας αδιαφορίας. Ισως να διαφωνήσουμε με το «οφείλουμε» του Μποντριγιάρ.

Η αναπαραγωγή είναι αποτέλεσμα της έλλειψης της δυναμικής του καινούργιου, παρότι οτιδήποτε καινούργιο θεωρείται εκ προοιμίου εχθρικό για τον πολίτη. Θα συμφωνήσουμε όμως με το σκεπτικό του Γάλλου διανοητή ότι η ιδέα της προόδου έχει εκλείψει, αλλά η πρόοδος συνεχίζεται. Η ιδέα του πλούτου που υπο-τείνει την παραγωγή έχει εκλείψει, η παραγωγή όμως προχωράει. Η ιδέα του πολιτικού έχει εκλείψει, όμως το πολιτικό παιχνίδι συνεχίζεται με μια κρυφή αδιαφορία για το ίδιο το διακύβευμά του.

Πριν από οποιαδήποτε άλλη σκέψη ίσως θα ’ταν καλό να ασκηθούμε στην ηθική της ορεσίβιας φιλοσοφίας του Νίτσε, σύροντας μια νοητή γραμμή από τους πρόποδες ενός βουνού ώς την κορυφή του, όπου στους πρόποδες ενδημεί η μετριότητα, στη μέση ο μόχθος και στην κορυφή η πληρότητα Για τον Νίτσε, η πληρότητα περνάει αναγκαστικά μέσα από μεγάλες δυσκολίες. Ομως, οι μεταπολεμικοί Ευρωπαίοι αναζητήσαμε την πληρότητα μέσα από άλλες σύντομες διαδρομές, κι είναι αλήθεια ότι έτσι σπασμωδικά, καθώς κινούμαστε, μόνον ελάχιστες στιγμές πληρότητας βιώσαμε.

Ο Νίτσε μάς θυμίζει επίσης ότι στην ιστορία του ανθρώπου, οι πιο άγριες δυνάμεις είναι αυτές που ανοίγουν τον δρόμο, αρχικά με την καταστροφή, αλλά πάντως η δράση τους είναι αναγκαία για να έρθουν γλυκύτερα ήθη και συνήθειες («Η παρηγοριά της φιλοσοφίας», Αλέν ντε Μποτόν, εκδ. Πατάκη).Κι είναι αυτές οι άγριες δυνάμεις που αποκαλούνται κυκλώπειοι αρχιτέκτονες και σκαπανείς της ανθρωπότητας. Το ερώτημα είναι ποιος από τους ανθρώπους της Δύσης είναι έτοιμος να γίνει σύγχρονος ορειβάτης; Ποιος ονειρεύεται να γίνει σκαπανεύς, όταν δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι η πληρότητα μέσα στην οποία ζούσε ώς τώρα δεν ήταν αποτέλεσμα μιας ηθικής ορεσίβιας φιλοσοφίας, αλλά ενός κατασκευασμένου καταναλωτικού μοντέλου δίχως ψυχή στα εντός του;

Το μεταπολεμικό μοντέλο εδραιώθηκε μέσα από συνεχείς δανεισμούς. Ο δανεισμός έγινε τρόπος ζωής, έφερε την οικονομική ευημερία, συνέβαλε στην ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους, αλλά ανέδειξε σε τέχνη τη νωθρότητα του ατόμου. Θα δανειστώ και θα σπρώξω τη ζωή μου, έλεγε το κράτος. Ομως ο δανεισμός μέσω της συσσώρευσης των χρεών έγινε δυνάστης και απειλή για την αυτονομία των κρατών και συν τοις άλλοις, προπομπός μιας άγριας λιτότητας διαρκείας. Ο Γάλλος οικονομολόγος Ζακ Αταλί, μέσα από το βιβλίο του «Παγκόσμια κατάρρευση σε δέκα χρόνια;» αναφέρεται στην ιστορία του χρέους, ξεκινώντας θεολογικά: από το χρέος προς τον Δημιουργό.

Δανείζομαι σημαίνει έρχομαι αντιμέτωπος με την πραγματικότητα. Χρεώνομαι σημαίνει ότι έχω το κουράγιο να αγκαλιάσω το μέλλον, λέει ο Αταλί, θέλοντας ίσως να επισημάνει ότι το λίγο χρέος δεν έβλαψε ποτέ κανέναν. Αλλά και κάτι ακόμη: η ζωή απαιτεί ρίσκο όχι μόνο για να αποκτήσει νόημα, αλλά και για να γίνει ανταποδοτική. Ούτε όμως ο Αταλί, αλλά ούτε όλοι οι Αταλί της Ευρώπης και της Αμερικής έχουν στα χέρια τους το καινούργιο εργαλείο. Αυτό που θα κόψει τις γέφυρες με το νωθρό παρελθόν και θα σκαλίσει το καινούργιο αποτύπωμα. Το δυναμικό μοντέλο του μέλλοντος.

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...