Η Ιστορία, ως αφήγηση, γράφεται πάντα εκ των υστέρων. Ως σειρά γεγονότων όμως, σχεδιάζεται εκ των προτέρων. Όταν λοιπόν κοιτάμε τα πράγματα από το τέλος προς την αρχή, εκεί που τη στιγμή της εκτύλιξης των γεγονότων βλέπαμε μια σειρά συμπτώσεων και ανατροπών, με την αποστασιοποιημένη ματιά συνήθως διακρίνουμε κάποιο σχέδιο. Είτε αυτό υπάρχει, είτε όχι.

Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών και ειδικά της Πέμπτης 3 Νοεμβρίου έχουν χοντρικά δύο τρόπους να ερμηνευτούν. Με βάση τον πρώτο, ο Παπανδρέου είτε θέλοντας να εκβιάσει το λαό και να αποσπάσει τη συναίνεσή του είτε φοβούμενος πως θα έχανε άμεσα την εξουσία και προσπαθώντας να σώσει την υστεροφημία του καταγγέλλοντας νέες “αποστασίες”, πέταξε στο τραπέζι το χαρτί του δημοψηφίσματος. Προκάλεσε παγκόσμια αναστάτωση και εσωτερικό μπάχαλο, συνάντησε την αντίδραση των βουλευτών του και τελικά “μάζεψε” την πρόταση του για να αποφύγει την πτώση του. Αυτό το σενάριο όμως αφήνει να χάσκει ένα μεγάλο ερμηνευτικό κενό.

Ο Παπανδρέου υπογράφοντας την συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου για την νέα δανειακή σύμβαση έδωσε στα ΜΜΕ την ευκαιρία να του στρώσουν και πάλι το προφίλ. Η σύμβαση εμφανίστηκε ως μεγάλο επίτευγμα και ο ίδιος βρέθηκε για λίγο “καβάλα στ’ άλογο”. Και ξαφνικά ο παράξενος αναβάτης, σαν να μην τον βόλευε το σαμάρι των ΜΜΕ, πηδάει κάτω από το άλογο. Γιατί; Αφού η δανειακή σύμβαση θα περνούσε από τη Βουλή, γιατί ο Παπανδρέου προκάλεσε όλη αυτή την αναστάτωση με το δημοψήφισμα; Γιατί ρίσκαρε από την πτώση του μέχρι την έξοδο της χώρας από το ευρώ και την απόρριψη από το λαό όλης της μέχρι τώρα πολιτικής των αστικών δυνάμεων με ένα «όχι»; Ο μόνος τρόπος να απαντηθεί αυτό είναι πως αυτός ο κίνδυνος στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ. Και πως κάθε εξέλιξη ήταν πολύ προσεκτικά σχεδιασμένη και δεν αποτελούσε ούτε έκπληξη ούτε ανατροπή.

Ας δούμε τη γραμμή των εξελίξεων. Ο Παπανδρέου ανακοινώνει δημοψήφισμα. Αυτομάτως προκαλεί μία μεγάλη πολιτική αστάθεια και υψηλούς κινδύνους. Το αστικό μπλοκ εξουσίας πανικοβάλλεται φοβούμενο τις συνέπειες. Η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ απειλεί με αποπομπή του. Τα μεγάλα ΜΜΕ που μέχρι την προηγούμενη μέρα ξορκίζαν τις εκλογές και ζητούσαν συγκυβέρνηση, τώρα φωνάζουν για εκλογές. Μέσα σε αυτό το ασταθές πλαίσιο που έχει δημιουργήσει ο Παπανδρέου, απόλυτη ανάγκη γίνεται πλέον πρώτα από όλα η αποδοχή της δανειακής σύμβασης. Σε αυτό το καθήκον αναγκαστικά υποτάσσεται και ο Σαμαράς, έστω και σε μια προοπτική μεταβατικής κυβέρνησης συνεργασίας. Κάνει λοιπόν μια θεαματική κωλοτούμπα και ανακοινώνει πως θα ψηφίσει τη σύμβαση, για την οποία μόλις μία μέρα πριν φώναζε πως εκχωρεί κυριαρχικά δικαιώματα και πως δεν την έχει καν δει. Έτσι όμως, και αποδέχεται πως ο Παπανδρέου πέτυχε μια καλή συμφωνία και δεν μπορεί πια να παριστάνει τον αντιμνημονιακό. Μόλις συμβαίνει αυτό, ο Παπανδρέου καλωσορίζει την αλλαγή θέσης και δηλώνει πως ουσιαστικά πια δεν υπάρχει λόγος για δημοψήφισμα. Το ίδιο τονίζει και το νούμερο δύο του ΠΑΣΟΚ, ο Βενιζέλος, λέγοντας πως η ψήφος εμπιστοσύνης μπαίνει πια σε άλλο πολιτικό πλαίσιο και πρέπει να δοθεί αλλά αναγκαζόμενος ταυτόχρονα να αφήσει εκτεθειμένους όσους από το ΠΑΣΟΚ αμφισβήτησαν ρητά τον Παπανδρέου.

Ιδού λοιπόν. Πότε είναι κάποιος πρόθυμος να προκαλέσει μία τρομακτική τρικυμία; Όταν γνωρίζει πως κρατάει τα κλειδιά της, πως την ελέγχει και μπορεί να την σταματήσει. Όταν στη πραγματικότητα κίνδυνος δεν έχει υπάρξει ούτε για μια στιγμή. Ο Παπανδρέου προκάλεσε μία τεχνητή κρίση της οποίας είχε τον απόλυτο έλεγχο. Κατάφερε και τον Σαμαρά να σύρει εκεί που ήθελε για να τον απονευρώσει αντιπολιτευτικά και να βρει ευκαιρία να ξεκαθαρίσει το εσωκομματικό του πεδίο. Και όταν τα κατάφερε αυτά, απέσυρε με άνεση το χαρτί που θα μπορούσε να τον οδηγήσει στην πτώση, το δημοψήφισμα. Ομοίως, όπως είχε αποκαλύψει και η Ελευθεροτυπία, τεχνητή κρίση υπό την παραίνεση αμερικανών συμβούλων φαίνεται πως ήταν και η συζήτηση περί παραίτησης του και συγκυβέρνησης τον Ιούνιο που κατέληξε σε ανακάτεμα της εσωκομματικής τράπουλας και κατασίγαση της εσωτερικής αντιπολίτευσης με την υπουργική αναβάθμιση του Βενιζέλου και των φίλων του.

Αυτό που ζήσαμε την Πέμπτη θα διδάσκεται για πολλά χρόνια σε πολιτικές ακαδημίες, ως υπόδειγμα διαχείρισης πολιτικών κρίσεων. Ο άνθρωπος που το σχεδίασε και βρίσκεται πίσω από τον Παπανδρέου, ίσως μας προσέφερε το πιο μακιαβελικό πολιτικό σχέδιο που έχουμε ζήσει ποτέ σε τόσο μεγάλη κλίμακα. Δεν δίστασε να παίξει για μια μέρα με ολόκληρο τον κόσμο, ανεβοκατεβάζοντας χρηματιστήρια, πανικοβάλλοντας κυβερνήσεις, εξοργίζοντας ηγέτες, τρομάζοντας λαούς. Για μία μέρα κάποιος έπαιξε με ολόκληρο τον κόσμο στα πέντε δάχτυλα του χεριού του. Ας θαυμάσουμε τη σχεδιαστική ευφυΐα και το θάρρος αυτού του παράγοντα. Κι ας αηδιάσουμε από την ανηθικότητά του. Ας γελάσουμε με το ότι ο Αντώνης Σαμαράς εξελίσσεται στο μεγαλύτερο πολιτικό κορόιδο της χώρας. Ας θυμώσουμε για το ότι ο ελληνικός λαός είναι ο πιο εξαπατημένος του κόσμου. Κι ας εξοργιστούμε για τον κόσμο που ζούμε, τον οποίο ενώ πιστεύουμε πως έχει γίνει πιο σύνθετος από ποτέ, κάποιος κατάφερε για μία μέρα να τον κρατήσει τυχοδιωκτικά στην παλάμη του. Κι αν τελικά τίποτε από τα παραπάνω δεν ισχύουν, ας μείνουμε να κοιτάμε έναν κόσμο τόσο κακοπαθημένο και αποδιαρθρωμένο, που το κάθε σχέδιο γίνεται βλακεία και η κάθε βλακεία μπορεί να εξελιχθεί σε σχέδιο. Κι ας ορμήξουμε να τον αλλάξουμε, για να μην βλέπουμε άλλο τέτοια κόλπα να παίζονται πάνω στην πλάτη μας.