Η 66χρονη Λιλ-Κάριν από τη Νορβηγία, συνταξιούχος δασκάλα, πλήρωσε ακριβά ένα ταξίδι αναψυχής στην Ινδία. Από την πρώτη στιγμή φάνηκε ότι το ταξίδι αυτό θα μετατρεπόταν σε εφιάλτη. Με το που πάτησε το πόδι της στην ξένη χώρα η Λιλ-Κάριν έπεσε θύμα τροχαίου ατυχήματος και μεταφέρθηκε με κατάγματα στο πόδι σε ένα νοσοκομείο της Κεράλα όπου και νοσηλεύθηκε υπό άθλιες συνθήκες. Υποβλήθηκε σε αρθροπλαστική ισχίου και κάποια στιγμή επέστρεψε σπίτι της στη Νορβηγία. Ο εφιάλτης όμως δεν τελείωσε αλλά μάλλον έγινε πιο άγριος μετά την επιστροφή στην «ασφαλή» πατρίδα. Η Λιλ-Κάριν εισήχθη ξανά σε νοσοκομείο στη χώρα της αφού ανιχνεύθηκε ένα πολυανθεκτικό βακτήριο στα ούρα της, το οποίο προφανώς είχε «τσιμπήσει» στο νοσοκομείο της Ινδίας και απειλούσε να τη σκοτώσει. Επρόκειτο για ένα ανθεκτικό είδος της Klebsiella pneumoniae, το οποίο έφερε ένα επικίνδυνο γονίδιο με το όνομα NDM-1 (το γονίδιο αυτό το τελευταίο διάστημα προκαλεί πονοκέφαλο στους λοιμωξιολόγους παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης). Η επίμονη Klebsiella έδειχνε ανθεκτικότητα σχεδόν σε όλα τα αντιβιοτικά εκτός (ευτυχώς) από ένα παλαιό αντιβιοτικό, την κολιστίνη. Στην κολιστίνη οφείλει η 66χρονη ηρωίδα μας το ότι είναι πλέον υγιής και ονειρεύεται, όπως λέει, καινούργια ταξίδια στην Ινδία.

Η μικρή πικρή ιστορία της Λιλ-Κάριν αποτελεί μια παραλλαγή του ίδιου σίριαλ που ζει τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη: ένα σίριαλ όπου πρωταγωνιστούν κακά, ανθεκτικά βακτήρια και τα (άμοιρα;) θύματά τους που δεν είναι άλλα από εκατομμύρια ασθενείς. Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τον Ελεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών (ECDC) περισσότεροι από 25.000 άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως στην ΕΕ εξαιτίας λοιμώξεων που προκαλούνται από βακτήρια ανθεκτικά στις αντιβιοτικές θεραπείες, ενώ το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης και των απωλειών στην παραγωγικότητα ξεπερνά το 1,5 δισ. ευρώ.

Η περιπέτεια της Λιλ-Κάριν είναι ένα από τα παραδείγματα που έδωσε πριν από λίγες ημέρες στη δημοσιότητα το ECDC με αφορμή την Ευρωπαϊκή Ημέρα Ευαισθητοποίησης για την Ορθολογική Χρήση των Αντιβιοτικών στις 18 Νοεμβρίου (την ιστορία της Νορβηγίδας καθώς και άλλες ιστορίες ασθενών μπορείτε να δείτε σε βίντεο ή να διαβάσετε στη διεύθυνση http://ecdc.europa.eu/). Διότι η 66χρονη, όπως αποδεικνύεται, δεν έπεσε θύμα μόνο των «κακών» βακτηρίων αλλά και της «κακής» χρήσης αντιβιοτικών από τους συνανθρώπους της (εντός και εκτός νοσοκομείων) που «θρέφει» αυτά τα βακτήρια.

Οι «αποικίες» των βακτηρίων στην Ευρώπη

Εκείνη την ημέρα το ECDC έδωσε όμως στη δημοσιότητα και τη... μεγάλη πικρή έκθεσή του που σκιαγραφεί τον ευρωπαϊκό χάρτη της ανθεκτικότητας των παθογόνων στα αντιμικροβιακά φάρμακα (τα στοιχεία καλύπτουν το 2010). Μια έκθεση, το résumé της οποίας είναι ότι η ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά αυξάνεται σε ολόκληρη την ΕΕ – με τη χώρα μας να φιγουράρει μάλιστα στην κορυφή της λίστας σε ό,τι αφορά την ανθεκτικότητα της Klebsiella pneumoniae που απείλησε να σκοτώσει και τη Λιλ-Κάρεν.

Στην έκθεση υπογραμμίζεται ότι η κατάχρηση αντιβιοτικών απειλεί να καταστήσει την Ευρώπη «έρμαιο» υπερβακτηρίων τα οποία ανθίστανται σε όλες τις υπάρχουσες αντιβιοτικές θεραπείες. Η ομιλία του διευθυντή του ECDC Μαρκ Σπρένγκερ κλείνει μέσα της το μέγεθος του προβλήματος: «Η ανάγκη για συντονισμένη δράση προκειμένου να μειωθεί η αυξανόμενη ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά είναι ζωτικής σημασίας με δεδομένο ότι ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες ανέφεραν για πρώτη φορά στο ECDC την εμφάνιση ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά τελευταίας γραμμής. Η αποτυχία δράσης θα αφήσει πολύ μειωμένες θεραπευτικές επιλογές σε νοσοκομειακούς ασθενείς με λοιμώξεις του αίματος, πνευμονίες και λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος».

Μοιραία κατάχρηση αντιβιοτικών

Το ECDC τονίζει ότι σε μεγάλο βαθμό η ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά ξεκινά από την κατάχρηση των θεραπειών σε επίπεδο κοινότητας – ήτοι εκτός νοσοκομείων – όπως δείχνουν τα τελευταία στοιχεία της Υπηρεσίας για την Παρακολούθηση της Κατανάλωσης Αντιμικροβιακών Φαρμάκων (European Surveillance of Antimicrobial Consumption, ESAC). Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία η Νότια και η Ανατολική Ευρώπη κρατούν τα πρωτεία της υψηλότερης κατανάλωσης αντιβιοτικών εκτός νοσοκομείων σε σύγκριση με τη Βόρεια Ευρώπη. Και πρώτη των πρώτων είναι η Ελλάδα με 38,6 ημερήσιες δόσεις αντιβιοτικών ανά 1.000 κατοίκους (DDD), με την Κύπρο να ακολουθεί με περίπου 35 DDD.

Η κακή χρήση των αντιβιοτικών θεραπειών όμως αποτελεί και «πληγή» εντός των νοσοκομείων, σημειώνουν οι ειδικοί του ECDC. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από το ότι εμφανίζεται πλέον ανθεκτικότητα βακτηρίων ακόμη και σε αντιβιοτικές θεραπείες, όπως οι καρβαπενέμες, που αποτελούν το «ύστατο όπλο» το οποίο διαθέτουν οι ειδικοί στη φαρέτρα τους. Δεν είναι τυχαίο ότι σύμφωνα με μελέτες γίνεται μη κατάλληλη χρήση αντιβιοτικών στο 50% των περιπτώσεων μέσα στα νοσοκομεία!

Η νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου χτυπά «καμπανάκι» κυρίως σε ό,τι αφορά το βακτήριο Klebsiella pneumoniae που αποτελεί κοινή αιτία πνευμονίας, ουρολοιμώξεων και σηψαιμίας σε νοσοκομειακούς ασθενείς. Το 2005 μόνο το 7% των περιπτώσεων λοίμωξης με το συγκεκριμένο βακτήριο εμφάνιζε ανθεκτικότητα στις καρβαπενέμες. Σήμερα όμως, σύμφωνα με το ECDC, η ανθεκτικότητα του βακτηρίου στις καρβαπενέμες αγγίζει σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες το 50% – και η χώρα μας κρατά και εδώ αρνητικά ευρωπαϊκά πρωτεία.

Το δαιμόνιο γονίδιο

H Klebsiella pneumoniae και άλλα βακτήρια, όπως το κολοβακτηρίδιο Escherichia coli που είναι ένοχο για πολλές ουρολοιμώξεις, έχουν γίνει σχεδόν «άτρωτα» με τη βοήθεια ενός γονιδίου που ονομάζεται ΝDM-1 (μεταλλο-β-λακταμάση-1 του Νέου Δελχί). Το γονίδιο αυτό, το οποίο ξεκίνησε από την Ασία και «ταξίδεψε» σε ολόκληρο τον κόσμο, επιτρέπει στα βακτήρια να παράγουν ένα ένζυμο που θέτει εκτός μάχης σχεδόν όλα τα αντιβιοτικά. Παρουσιάζει μάλιστα την ικανότητα να μεταπηδά από ένα είδος βακτηρίου σε άλλο μέσω κυκλικών μορίων DNA που ονομάζονται πλασμίδια.

Φορείς του NDM-1 είναι τα επικίνδυνα Gram-αρνητικά βακτήρια που προκαλούν συχνά πολυανθεκτικές λοιμώξεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ECDC ως τον Μάρτιο του 2011 στην Ευρώπη είχαν καταγραφεί 106 κρούσματα που οφείλονταν σε πολυανθεκτικά βακτήρια «εμπλουτισμένα» με NDM-1. Τα περισσότερα αφορούσαν Βρετανούς που είχαν νοσηλευθεί στην Ινδία και στο Πακιστάν, ενώ τα υπόλοιπα νοσοκομειακούς ασθενείς σε Γαλλία, Γερμανία, Σουηδία, Ολλανδία και Σλοβενία.

Πιο καλά είναι τα νέα της ευρωπαϊκής έκθεσης σχετικά με το νοσοκομειακό υπερβακτήριο MRSA (Methicillin-resistant Staphylococcus aureus, χρυσίζων σταφυλόκοκκος ανθεκτικός στη μεθικιλλίνη), το οποίο δείχνει τάση μείωσης σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες. Παρ’ όλα αυτά ο κίνδυνος εξακολουθεί να είναι ορατός, σύμφωνα με το ECDC. Το ένα τέταρτο των ευρωπαϊκών χωρών συνεχίζει να αναφέρει ότι μεταξύ των περιπτώσεων μόλυνσης με S.aureus το 25% αφορά το «ύπουλο» MRSA. Πάντως η Ελλάδα εμφανίζει μείωση του ΜRSA σύμφωνα με τα τελευταία ευρωπαϊκά στοιχεία, ενώ η ίδια τάση μείωσης παρουσιάζεται επίσης στην Αυστρία, στην Κύπρο, στην Εσθονία, στη Γαλλία, στην Ιρλανδία και στη Βρετανία.

«Πρωταγωνιστής» ο ευρωπαϊκός Νότος

Οπως σημειώνει μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής Μικροβιολογίας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, επιστημονικός υπεύθυνος στο Κεντρικό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας και συντονιστής του Ηλεκτρονικού Δικτύου Επιτήρησης της Μικροβιακής Αντοχής κ. Αλκ. Βατόπουλος (οι άλλοι δύο εκπρόσωποι της χώρας μας στο ΕCDC σε ό,τι αφορά την επιτήρηση της μικροβιακής αντοχής είναι ο καθηγητής Μικροβιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Αθ. Τσαγκρής και η βιολόγος, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Παστέρ κυρία Βιβή Μυριαγκού), η νέα έκθεση του ECDC μοιάζει με τις εκθέσεις της... τρόικας. «Η κατάσταση με τα ανθεκτικά μικρόβια στην Ευρώπη θυμίζει εκείνη του... δημόσιου χρέους. Το πρόβλημα έχει πλήξει περισσότερο την Ελλάδα, την Ισπανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και τη Μεγάλη Βρετανία» λέει ο καθηγητής και προσθέτει πως σε ό,τι αφορά τη χώρα μας από την έκθεση προκύπτουν καλά και κακά νέα. «Τα καλά νέα είναι ότι η Ελλάδα δεν εμφανίζει πρόβλημα αντίστοιχο με εκείνο της Βόρειας Ευρώπης σχετικά με το C. difficile, το οποίο αποτελεί κύρια αιτία πρόκλησης νοσοκομειακής διάρροιας. Παράλληλα, αν και τα ποσοστά της χώρας μας παραμένουν υψηλά σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παρατηρείται τάση μείωσης του διάσημου πια νοσοκομειακού υπερβακτηρίου MRSA, ενώ ελαττώνονται και οι περιπτώσεις του ανθεκτικού στο αντιβιοτικό βανκομυκίνη εντερόκοκκου».

Καλά νέα τέλος. Και ιδού το σημαντικό κακό νέο: Η χώρα μας εμφανίζει τα υψηλότερα ποσοστά ανθεκτικής στις καρβαπενέμες Klebsiella pneumoniae στην Ευρώπη. Οπως εξηγεί ο κ. Βατόπουλος, «το συγκεκριμένο βακτήριο είναι ένα πρωτογενές παθογόνο. Αυτό σημαίνει ότι σε αντίθεση με άλλα παθογόνα, όπως η ψευδομονάδα ή το acinetobacter, που προκαλούν προβλήματα μόνο σε ασθενείς με κατεσταλμένο ανοσοποιητικό σύστημα, η Klebsiella pneumoniae μπορεί να προκαλέσει σοβαρή λοίμωξη ακόμη και σε υγιή άτομα».

Γιατί η Klebsiella προτιμά την Ελλάδα;

Για ποιον λόγο η ανθεκτική Klebsiella pneumoniae δείχνει τέτοια «προτίμηση» στην Ελλάδα; «Το τι συμβαίνει με τα πολυανθεκτικά βακτήρια ορισμένες φορές εναπόκειται στη θεωρία του... χάους. Το ίδιο πρόβλημα με το συγκεκριμένο βακτήριο εμφανίστηκε στο Ισραήλ και στις ΗΠΑ. Η εξήγηση του φαινομένου είναι δύσκολο να δοθεί, αφού σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε δεν υπάρχει ιδιαίτερη κατάχρηση στις καρβαπενέμες στην Ελλάδα σε σύγκριση με άλλα κράτη» απαντά ο καθηγητής.

Συμπληρώνει ότι σε κάθε περίπτωση υπάρχει ελπίδα για νίκη στη μάχη με τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια, η οποία περνά από το... κρεβάτι του Προκρούστη. Ετσι ονομάζεται ένα πρόγραμμα που έχει ξεκινήσει εδώ και ένα έτος και το οποίο συντονίζεται από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) με στόχο τη διαμόρφωση ενός συστήματος επιτήρησης των λοιμώξεων από πολυανθεκτικούς μικροοργανισμούς στα ελληνικά νοσοκομεία. «Ενας από τους κύριους στόχους του προγράμματος είναι η επιτήρηση των ανθεκτικών στις καρβαπενέμες Gram-αρνητικών μικροβίων και κυρίως της Κlebsiella. Η επιτήρηση αυτή αφορά την καταγραφή της επίπτωσης, του αριθμού δηλαδή των λοιμώξεων σε κάθε νοσοκομείο, και την ανάληψη της ευθύνης από την εκάστοτε διοίκηση του νοσοκομείου για την αντιμετώπιση του προβλήματος» σημειώνει ο συντονιστής του Ηλεκτρονικού Δικτύου Επιτήρησης της Μικροβιακής Αντοχής και προσθέτει ότι «σε μερικά νοσοκομεία όπου τηρούνται αυστηρά τα μέτρα υγιεινής τα αποτελέσματα σε ό,τι αφορά τον περιορισμό των λοιμώξεων είναι ήδη καλά. Το θέμα είναι να πάρουμε το... θέμα στα σοβαρά. Να πεισθούμε ως υγειονομική και όχι μόνο κοινωνία ότι η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών δεν αποτελεί μόνο ατομική υπόθεση αλλά έχει και κοινωνική επίπτωση».

Σαν να μην έφθαναν μάλιστα τα υπάρχοντα προβλήματα εντός των νοσοκομείων, η κατάσταση εντείνεται λόγω και της οικονομικής συγκυρίας που ως φαίνεται πλήττει σε κάθε επίπεδο την ανθρώπινη... αντοχή χαρίζοντας μεγάλες αντοχές στα βακτήρια. «Η οικονομική κρίση “χτυπά» τις προσπάθειες ελέγχου των υπερβακτηρίων τόσο άμεσα όσο και έμμεσα: άμεσα αφού το προσωπικό και τα μέσα εντός των νοσοκομείων ελαττώνονται και έμμεσα λόγω χαμηλού ηθικού των εργαζομένων» τονίζει ο κ. Βατόπουλος και καταλήγει λέγοντας ότι ο μικρός αριθμός νοσοκομειακών λοιμώξεων αποτελεί δείκτη καλής λειτουργίας ολόκληρου του συστήματος. Με βάση τα όσα διαβάσατε, μάλλον η εξαγωγή συμπερασμάτων για τη λειτουργία του συστήματος δεν είναι δύσκολη...

EΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΜΕ ΤΑ ΜΙΚΡΟΒΙΑ

Με αφορμή την Ευρωπαϊκή Ημέρα Ευαισθητοποίησης για την Ορθολογική Χρήση των Αντιβιοτικών και με δεδομένο το γκρίζο τοπίο σε ό,τι αφορά την ανθεκτικότητα των μικροβίων στα υπάρχοντα φάρμακα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε ένα σχέδιο δράσης με στόχο ένα πιο «ρόδινο» μέλλον για τους ευρωπαίους ασθενείς. Σε δηλώσεις του ο αρμόδιος επίτροπος για την Υγεία των Καταναλωτών Τζον Ντάλι σημείωσε ότι «χρειάζεται να λάβουμε ταχεία και αποφασιστική δράση αν θέλουμε τα αντιμικροβιακά φάρμακα να συνεχίσουν να αποτελούν βασικές θεραπείες ενάντια στις βακτηριακές λοιμώξεις που “πλήττουν” τόσο τους ανθρώπους όσο και τα ζώα» και προσέθεσε ότι υιοθετείται ένα πλάνο 12 συγκεκριμένων ενεργειών για τα επόμενα πέντε χρόνια, το οποίο αναμένεται να βοηθήσει στον περιορισμό της εξάπλωσης της ανθεκτικότητας στις αντιμικροβιακές θεραπείες αλλά και στην ανάπτυξη νέων αντιμικροβιακών θεραπειών. Οι ενέργειες αυτές περιλαμβάνουν βελτίωση της ενημέρωσης του κοινού σχετικά με τη σωστή χρήση των αντιβιοτικών και των άλλων αντιμικροβιακών φαρμάκων, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για την απολύμανση και τη διατήρηση της υγιεινής, αυστηρότερη νομοθεσία σχετικά με τη χρήση αντιβιοτικών στα ζώα, ενίσχυση των ελέγχων για την πρόληψη των βακτηριακών λοιμώξεων στα νοσοκομεία και σε άλλες υγειονομικές μονάδες, ενίσχυση των συνεργασιών μεταξύ επιστημόνων και βιομηχανίας για την ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών αλλά και ενίσχυση των συστημάτων παρακολούθησης της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά σε ό,τι αφορά τόσο τον άνθρωπο όσο και τα ζώα.

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ...ΖΩΗΣ

Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) τονίζει ότι υπάρχουν βασικοί κανόνες σε ό,τι αφορά τη λήψη αντιβιοτικών που αποτελούν κυριολεκτικώς κανόνες... ζωής:

1. Μη λαμβάνετε αντιβιοτικά με δική σας πρωτοβουλία ή ύστερα από προτροπή τρίτων, αν δεν τα έχει συνταγογραφήσει ο γιατρός σας.

2. Η συνταγογράφηση αντιβιοτικών δεν είναι απαραίτητη για κάθε ασθένεια. Τα αντιβιοτικά δεν πολεμούν ιούς αλλά μόνο βακτήρια. Για παράδειγμα, μόνο συγκεκριμένες βακτηριακές λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος χρήζουν αγωγής με αντιβιοτικά και σίγουρα ύστερα από εκτίμηση από τον γιατρό σας (είναι χαρακτηριστικό ότι η αμυγδαλίτιδα που οφείλεται σε στρεπτοκοκκική λοίμωξη και απαιτεί λήψη αντιβιοτικού εμφανίζεται σε ποσοστό μόνο 15% επί του συνόλου των αμυγδαλίτιδων στα παιδιά και μόλις σε ποσοστό 5% των αμυγδαλίτιδων στους ενηλίκους).

3. Οταν κρίνεται από τον γιατρό σας ότι είναι απαραίτητη η χορήγηση αντιβιοτικών, πρέπει να τηρούνται αυστηρά οι οδηγίες δοσολογίας και διάρκειας της αγωγής σας – μην παραλείπετε δόσεις.

4. Ακολουθήστε πιστά τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού όσον αφορά την επιλογή των αντιβιοτικών και μη χορηγείτε το ίδιο φάρμακο στους οικείους σας με δική σας πρωτοβουλία.

5. Αποφύγετε την προμήθεια ή τη φύλαξη των αντιβιοτικών για μελλοντική χρήση.

6. Η υγιεινή των χεριών και ο προληπτικός εμβολιασμός είναι οι πλέον ενδεδειγμένοι και αποτελεσματικοί τρόποι πρόληψης της μετάδοσης και της διασποράς λοιμώξεων.

Πηγη

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...