Κόντρα στην κρίση ή ακριβώς ως αποτέλεσμά της, η ελληνική πεζογραφική παραγωγή (μυθιστόρημα, νουβέλα και διήγημα) φαίνεται να καταγράφει κατά τη διάρκεια του χρόνου που μόλις πέρασε μια σημαντική αύξηση τίτλων.

Πτώση παρουσιάζουν, αντιθέτως, οι τίτλοι της ποίησης και του λογοτεχνικού δοκιμίου. Πτώση παρουσιάζουν και οι τίτλοι της ξένης λογοτεχνίας (μυθιστόρημα, νουβέλα, διήγημα, ποίηση και λογοτεχνικό δοκίμιο). Σε ό,τι αφορά το σύνολο της βιβλιοπαραγωγής το 2011, η πτώση είναι εμφανής σε όλες τις κατηγορίες βιβλίων: βιβλία τέχνης, γενικά και πρακτικά βιβλία, εκπαιδευτικά βοηθήματα, θετικές και εφαρμοσμένες επιστήμες, θεωρητικές επιστήμες, λογοτεχνία και παιδικά βιβλία.

Αυτή είναι η εικόνα που προκύπτει για την ελληνική βιβλιαγορά με βάση τα επί του παρόντος στοιχεία του ΕΚΕΒΙ, τα οποία προέρχονται από τη βάση βιβλιογραφικών δεδομένων της BiblioNet. Στοιχεία για το κρισιμότερο κομμάτι της αγοράς, που είναι οι πωλήσεις, δεν υπάρχουν ακόμη, δεδομένου ότι οι ισολογισμοί των εκδοτικών οίκων για το 2011 θα είναι αργότερα διαθέσιμοι (από τα μέσα περίπου και μετά της φετινής χρονιάς).

Τη μεγαλύτερη αύξηση από την ελληνική λογοτεχνική παραγωγή του 2011 παρουσιάζει το μυθιστόρημα, που έφτασε στον υψηλότερο αριθμό τίτλων του από το 2005 (353 τίτλοι για το 2005, 554 τίτλοι για το 2011), εμφανίζοντας παράλληλα αύξηση της τάξης του 12,8% σε σχέση με το 2010. Διήγημα και νουβέλα παρουσίασαν επίσης σταθερή αύξηση από το 2005 (μόνο το 2009 η παραγωγή ξεπέρασε τις επιδόσεις του 2011), με 217 τίτλους για το 2005 και 299 τίτλους για το 2011 και με αυξητικό ποσοστό της τάξης του 3,8% σε σχέση με το 2010. Η ποίηση, από την άλλη μεριά, βρέθηκε κατά τη διάρκεια του 2011 στους αντίποδες, καταγράφοντας μείωση της τάξης του 12,5% σε σχέση με το 2010, αλλά εμφάνισε σταθερή αύξηση σε σύγκριση με τα δεδομένα της παραγωγής των ετών 2005-2008: από τους 309 τίτλους το 2005 ανέβηκε στους 475 τίτλους το 2011 (οι τίτλοι της, όμως, ήταν 496 για το 2009 και 543 για το 2010). Σε πτώση και το λογοτεχνικό δοκίμιο (από τους 64 τίτλους του 2005 στους 57 τίτλους του 2011).

Ως προς την ξένη λογοτεχνία, το μυθιστόρημα παρουσίασε σε σχέση με το 2010 πτώση της τάξης του 3,5% ενώ πολύ μεγαλύτερη μείωση παρουσίασαν το διήγημα και η νουβέλα, που άγγιξαν το 23,2%, με την ποίηση να κατρακυλάει στο 28,2%. Το λογοτεχνικό δοκίμιο, τέλος, έπεσε από τους 29 τίτλους το 2005 στους 14 τίτλους το 2011.

Τα νούμερα είναι απογοητευτικά και για το σύνολο της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής: από τους 8.447 τίτλους του 2003 και τους 10.754 τίτλους του 2008 (ο υψηλότερος αριθμός για το διάστημα 2003-2011) ο δείκτης κατέβηκε στους 7.667 τίτλους το 2011 (ο χαμηλότερος αριθμός για το ίδιο διάστημα).

Οι αναζητήσεις των αναγνωστών

Οι αυξημένοι τίτλοι της ελληνικής πεζογραφίας προδίδουν οπωσδήποτε τη μεγάλη επίδραση της κρίσης στις επιλογές των αναγνωστών. Τι έψαξαν οι αναγνώστες του 2011 στα ελληνικά βιβλία; Μπορούμε να υποθέσουμε πολλά: εκδοχές για τις μακροχρόνιες αιτίες που οδήγησαν στην κατάρρευση της χώρας, τόνωση της κλονισμένης τους ταυτότητας με αναφορές σ' έναν κόσμο που δεν έχει ίσως χάσει όλες τις ζωτικές του σημασίες, διαφυγή σ' ένα περιβάλλον που δεν έχει πάψει να είναι καθησυχαστικό και οικείο, συσπείρωση γύρω από σύμβολα της παράδοσης. Η μείωση, από την άλλη πλευρά, της μεταφραστικής παραγωγής μοιάζει επίσης προϊόν της κρίσης, αν και για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Τα δικαιώματα και οι μεταφράσεις ανεβάζουν δυσβάστακτα το κόστος σε μιαν εξαιρετικά δύσκολη εποχή. Ποιος θα επενδύσει στην ξένη λογοτεχνία, που σπάνια δίνει τα μπεστ σέλερ τα οποία δίνει η ελληνική με την εξαίρεση φαινομένων τύπου Νταν Μπράουν και Χάρι Πότερ; Ποιος θα τολμήσει να περπατήσει σε επισφαλές έδαφος σε μια περίοδο κατά την οποία ολόκληρος ο εκδοτικός χώρος υποφέρει από έλλειψη ρευστότητας, με τους βιβλιοπώλες να καθυστερούν να πληρώσουν τους εκδότες και τους εκδότες να κλείνουν με τη σειρά τους τη στρόφιγγα στους τυπογράφους, αναζητώντας με πιεστικό τρόπο κεφάλαια κίνησης;

«Είναι προφανές πως η αγορά έχει πληγεί σοβαρά από την ύφεση» σχολιάζει ο ειδικός σύμβουλος του ΕΚΕΒΙ Σωκράτης Καμπουρόπουλος, προσθέτοντας: «Τα όρια του ανταγωνισμού έχουν οξυνθεί και βρισκόμαστε μπροστά σε μια μάχη σκληρής επιβίωσης. Ο αγώνας για το ποιοι θα επικρατήσουν, ποιοι θα επιβιώσουν και ποιοι θα εγκαταλείψουν είναι σε εξέλιξη και το τοπίο παραμένει ακόμη σε μεγάλο βαθμό αξεκαθάριστο». Την ίδια στιγμή κανένας εκδότης δεν γίνεται να μη συνεχίσει και να καταλήξει στην ακινησία. «Εκδοτικός οίκος σημαίνει εγγύηση περιοδικότητας, παραμονή στην επικαιρότητα και αναζήτηση όσο το δυνατόν περισσότερων σημείων πώλησης»υπογραμμίζει ο Σ. Καμπουρόπουλος.

Βιβλία, βέβαια, όπως δείχνουν όλα τα δεδομένα, ακόμα κι όταν καταγράφουν πτώση, δεν θα πάψουν να βγαίνουν. Η διαδρομή, όμως, προς το μέλλον θα είναι σίγουρα μακρά και επίπονη.

Σε ό,τι αφορά τον συνημμένο πίνακα, θα πρέπει να σημειωθεί πως παρουσιάζει μια πιο ειδική εικόνα, τοποθετώντας τα e-books και τα βιβλία με κυπριακό ISBN σε ξεχωριστές στήλες (ως «λοιπά»). Η στατιστική πληρότητα επιβάλλει τον διαχωρισμό: στα μεν βιβλία με κυπριακό ISBN για προφανείς λόγους, στα δε e-books επειδή τα περισσότερα δεν συνιστούν αυτόνομες εκδόσεις, αλλά συνοδεύουν μια ταυτόχρονη έντυπη έκδοση. Από αυτή την άποψη, τα e-books δεν αποτελούν ακριβώς νέες και πρώτες εκδόσεις, αλλά θα πρέπει να θεωρηθούν στη συντριπτική τους πλειονότητα απλές «ανατυπώσεις». Οι μικρές, πάντως, διαφορές στους αριθμούς δεν αλλάζουν τη γενική εικόνα, ούτε τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυσή της.

Είναι επίσης απαραίτητο να ληφθεί υπόψη πως τα στοιχεία του ΕΚΕΒΙ είναι προσωρινά και μπορεί στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα να αναθεωρηθούν. Λόγου χάριν, η αύξηση του αριθμού των ελληνικών μυθιστορημάτων είναι αναμφισβήτητη, η μείωση, όμως, των βιβλίων ποίησης σε σύγκριση με το 2010 δεν είναι ίσως αντικειμενική: υπάρχουν πολλές ακόμα ποιητικές συλλογές για τις οποίες οι εκδότες δεν έχουν μέχρι τώρα ενημερώσει τη BiblioNet.

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...