Ιστορία και βία

Είναι γεγονός πως οποιαδήποτε πολιτειακή αλλαγή στην ιστορία της ανθρωπότητας βρισκόταν πάντα μέσα στα πλαίσια και τα όρια των κοινωνικών σχέσεων μέσα στα οποία εφαρμοζόταν. Έτσι ακόμα και οι πιό ριζοσπαστικές ιδέες και προθέσεις, σκόνταφταν πάνω στο χαρακτήρα των κοινωνικών σχέσεων και στο συσχετισμό δύναμης ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες. Οι ιδέες που δεν έπαιρναν υπόψη τους αυτές τις σχέσεις κι αυτό τον συσχετισμό κατέληγαν συχνά σε τερατογεννέσεις, ή ακόμα και στην εξυπηρέτηση σκοπών αντίθετων από τις προθέσεις τους.

Τα παραδείγματα είναι πολλά, πάρα πολλά. Από την Αμερικανική και την Γαλλική Επανάσταση, έως την Οκτωβριανή επανάσταση ή ακόμα και την Ελληνική επανάσταση της ανεξαρτησίας το 1821. Αν πάμε ακόμα πιό παλιά το πιό χτυπητό παράδειγμα απόκλισης μεταξύ “διακήρυξης” και εφαρμογής βρίσκεται αναμφίβολα στον Χριστιανισμό και την τεράστια απόσταση μεταξύ Ευαγγελίων και Εκκλησίας. Παρόλο που αυτές τις αποκλίσεις τις γνωρίζουμε όλοι, σπάνια μπαίνουμε λίγο πιο βαθειά να δούμε τις αιτίες τους. Τις περισσότερες φορές ξεμπερδεύουμε με το να αποδίδουμε σκοτεινά ελατήρια στους φορείς των ιδεών. Λέμε, δεν ήθελαν αυτό που έλεγαν, αλλά κάτι άλλο, κι εξαπατούσαν τον κόσμο εξαρχής. Όμως αυτό δεν εξηγεί την ορμή χιλιάδων ανθρώπων που ήταν έτοιμοι να δώσουν την ζωή τους για τις ιδέες τους, και πολλοί όντως την έδωσαν. Δεν μπορούσαν να είναι όλοι αυτοί οι ανιδιοτελείς αγωνιστές απατεώνες. Άρα, ασφαλέστερη εξήγηση είναι πως δεν ήταν οι ιδέες απατηλές εξ’ αρχής, αλλά οτι οι συνθήκες ΕΚΕΙΝΗ την στιγμή, για ΕΚΕΙΝΕΣ τις ιδέες, σε ΕΚΕΙΝΟ τον τόπο δεν ήταν δυνατό να γίνουν πράξη.

Η Ιστορία βέβαια ποτέ δεν βαδίζει με ρεαλισμό, ούτε με προσεκτικά βήματα, ούτε με λογική. Η Ιστορία είναι ένα καράβι που χτυπιέται είτε στα βράχια της ανάγκης, του συμφέροντος και των άγριων ενστίκτων της επιβίωσης των ανθρώπων, είτε δέρνεται από τα κύματα του πάθους τους για ελευθερία. Έτσι, το να μην ανταποκρίνονται οι ιδέες και οι προθέσεις στις συνθήκες είναι ο κανόνας κι όχι η εξαίρεση. Είναι μάλιστα κι ένας από τους κινητήριους νόμους της Ιστορίας, αυτό που ο Μάρξ, ονόμαζε “βία”. Βία με αυτή την έννοια δεν είναι μόνον η φυσική βία. Είναι κυρίως η πίεση στην κοινωνία ή στον άνθρωπο να πάει πιο πέρα απο εκεί που μπορεί, ή ο φραγμός και το μπλόκο στον άνθρωπο ή στην κοινωνία να πάει εκεί που θέλει. Συνήθως αυτό που συμβαίνει, επειδή οι κοινωνίες δεν είναι ομοιογεννείς, είναι η βία να ασκείται απο ομάδες ανθρώπων πάνω σε άλλες ομάδες ανθρώπων, παρόλο που στην συνείδησή τους αυτή η βία από, ή επί, συλλαμβάνεται σαν βία ατομική. Όσο μεγαλύτερες οι ανισότητες λοιπόν σε μια κοινωνία, τόσο μεγαλύτερη και η βία.

Πολιτειακή και κοινωνική ισότητα

Το μεγαλύτερο μειονέκτημα της αστικής δημοκρατίας είναι η κοινωνική ανισότητα. Στην ουσία ενώ διακηρήσσεται η πολιτειακή ισότητα ανάμεσα στους πολίτες (όλοι ίσοι απέναντι στους νόμους, όλοι με ίδιο δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι), η κοινωνική ανισότητα υπονομεύει την πολιτειακή και στην ουσία δεν της επιτρέπει να εφαρμοστεί. Άν για παράδειγμα για να αποφυλακιστεί κάποιος κατηγορούμενος χρειάζεται ας πούμε 10.000 ευρώ εγγύηση, είναι εμφανές πως ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΙΣΟΙ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ. Αυτός που έχει 10.000 ευρώ είναι “πιό ίσος” απο αυτόν που δέν έχει. Τα παραδείγματα είναι χιλιάδες. Ένα παιδί που γεννιέται σε ένα ακριτικό νησί, δεν είναι ίσο με ένα παιδί που γεννιέται στο Ψυχικό, ένας άνθρωπος που νοσεί στην ορεινή Ήπειρο δεν είναι ίσος με έναν ασθενή στην Αθήνα και ούτω καθεξής.

Οι ανισότητες αφορούν σε τέσσερα βασικά ζητήματα. Πρώτο είναι ό,τι σχετίζεται με περιουσία και ιδιοκτησία. Δεν είναι μόνο η ισότητα απέναντι στους νόμους, δεν είναι μόνο η δυνατότητα των πλουσίων να είναι αφεντικά των φτωχών, δεν είναι ούτε καν μόνο η καλύτερη πρόσβαση που έχουν σε όλα τα αγαθά. Είναι κυρίως η δυνατότητα που έχουν οι πλούσιοι να επηρρεάζουν τους πολιτικούς και τις πολιτικές αποφάσεις, είτε άμεσα εξαγοράζοντάς τους, είτε έμμεσα στηρίζοντας με την ευρύτερη δύναμή τους, τις πολιτικές τους καριέρες. Υπάρχει μια ταινία του Φρανκ Κάπρα πάνω σ’ αυτό: “Ο κύριος Σμίθ πάει στην Ουάσιγκτον”. Καταπληκτική ταινία, την συστήνω ανεπιφύλακτα.

Η δεύτερη ανισότητα αφορά το φύλο, την φυλή, την καταγωγή, την ηλικία, την σεξουαλική προτίμηση. Αυτή η ανισότητα αφορά κυρίως στην ανάγκη των ανθρώπων για ελευθερία και την απειλή που νιώθουν όσοι έχουν εξουσία απο αυτή την ανάγκη. Απο πολύ παλιά οι άνθρωποι κατάλαβαν πως για να επιβιώσουν οι ίδιοι καλύτερα και ασφαλέστερα μπορούν να χρησιμοποιούν άλλους ανθρώπους για σκλάβους. Γι αυτό το σκοπό χρησιμοποιούσαν δυό βασικά μέσα: την βία, και την συνήθεια. Η συνήθεια εφαρμοζόταν στους σκλάβους αφού είχαν γίνει σκλάβοι, κι είχε σκοπό να τους κάνει να ξεχάσουν οτι κάποτε ήταν ελεύθεροι. Μετά απο δυό, τρείς γενιές το πετύχαιναν, αλλά όχι για πάντα, γιατί η φλόγα της ελευθερίας είναι ένα ένστικτο για τον άνθρωπο που μπορεί να μειώνεται αλλά δεν σβήνει ποτέ. Σήμερα είναι συνήθεια να λέμε πως η βουλή έχει 85% άνδρες και 15% γυναίκες, κι ότι είναι φυσιολογικό, δυσάρεστο μεν αλλά πολιτειακά “νόμιμο”. Πως γίνεται όμως το μισό του πληθυσμού να εκπροσωπείται από το 15% στο νομοθετικό σώμα; Είναι γιατί έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε την γυναίκα σαν εξώφυλλο, σαν μοντέλο, και σαν αισθητικό ή πορνογραφικό αντικείμενο ή σαν νοικοκυρά και μητέρα μόνο, και είμαστε όλοι σκλάβοι αυτής της συνήθειας. Το ίδιο με τους ομοφυλόφιλους, τους μετανάστες, τα παιδιά, τους γέρους. Όλοι τους και όλοι μας σκλάβοι, μιας εικόνας που βολεύει τους έχοντες την εξουσία την οικονομική και την πολιτική. Ο ρατσισμός έχει αυτή την βάση: Για να διατηρήσει μια κοινωνική ομάδα την κυριαρχία της αναγορεύει τους άλλους σε κατώτερους, όπως γίνεται στην Αμερική με τους λευκούς βορειο-Ευρωπαίκής καταγωγής απέναντι σε όλους τους άλλους.

Η τρίτη ανισότητα είναι αυτή της μόρφωσης, της γνώσης και της πληροφορίας. Είναι πολύ σημαντική ανισότητα και έχει υποτιμηθεί. Στην ουσία όλα τα αυταρχικά καθεστώτα, μαζί και η αστική δημοκρατία, στηρίζονται πέρα απο το μονοπώλιο της βίας, σε αυτήν την ανισότητα. Η “μυστική γνώση” ήταν απο παλιά όπλο της κάθε εξουσίας. Με την ανάπτυξη όμως του καταμερισμού εργασίας, πολλές περιοχές “μυστικής γνώσης”, πέρασαν από τα ιερατεία στην τεχνική και στην επιστήμη, δηλαδή σε αυτό που αποκαλούμε τεχνολογία και τεχνογνωσία. Αυτή σήμερα είναι η πιό σκληρή και αδυσώπητη μορφή ανισότητας, και κάνει τους ανθρώπους που δεν κατέχουν ειδικές μορφές γνώσης, σκλάβους αυτών που τις κατέχουν. Η εκπαίδευση είναι δομημένη έτσι ώστε να αναπαράγει αυτήν την ανισότητα. Όμως υπάρχουν και πιο απλές μορφές. Στην Αφρική επίσημες γλώσσες των χωρών είναι αυτές των Ευρωπαίων αποικιοκρατών, Αγγλική, Γαλλική και Πορτογαλική, και οι τοπικές διάλεκτοι μιλιούνται μόνο στις αντίστοιχες επαρχίες. Όσοι γνωρίζουν τις επίσημες γλώσσες είναι “πιο ίσοι” απο τους άλλους. Η εκπαίδευση έτσι γίνεται απο αγαθό, πηγή ανισότητας.

Η τελευταία ανισότητα είναι κι αυτή υποτιμημένη, αλλά είναι πολύ σημαντική. Είναι η γεωγραφική ανισότητα. Πόσο ίσοι είναι δυό άνθρωποι που λόγω γεωγραφικής θέσης έχουν διαφορετική πρόσβαση σε αγαθά που δεν είναι φυσικά αλλά κοινωνικά; όπως πχ. η υγεία, η εκπαίδευση, η πληροφορία κλπ.;

Άμεση Δημοκρατία και κοινωνική ισότητα

Όπως είπα πριν η Ιστορία δεν προχωράει με άλματα, ούτε σύμφωνα με την βούληση κάποιων ανθρώπων ή ομάδων, αλλά μέσω της πάλης και του συσχετισμού δύναμης μεταξύ ομάδων που υπάρχουν στην κοινωνία, κι όχι ομάδων που υπάρχουν απλά στα μυαλά των φιλοσόφων, ή με τα χαρακτηριστικά που φαντάζονται οι φιλόσοφοι. Το ζήτημα λοιπόν της άμεσης δημοκρατίας δεν είναι μια σύλληψη που μας φέρνει με ένα σάλτο πίσω στην Αρχαία Αθήνα, ούτε μια επινόηση κάποιων αγανακτησμένων Ελλήνων, Ισπανών ή Μεξικάνων. Στην ουσία η άμεση δημοκρατία ή αυτο-οργάνωση, ή πραγματική δημοκρατία, ή όπως αλλιώς ονομάζεται κατά τόπους, είναι η απάντηση της Ιστορίας στις τέσσερις μορφές ανισότητας που γιγάντωσε η ίδια η αστική δημοκρατία στην πορεία στήριξης και αναπαραγωγής του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Είναι όμως και ταυτόχρονα η απάντηση στο αποτυχημένο πείραμα του σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη και αλλού.

Το ερώτημα είναι αν αυτή η απάντηση είναι μια απάντηση λίγων, που θέλουν να σπρώξουν με βία την Ιστορία πιό μπροστά απο ότι μπορεί να αντέξει το σκαρί της, ή αντίθετα είναι η απάντηση πολλών που με διαφορετικούς τρόπους (βασικά με τις 4 μορφές ανισότητας που προείπα) εμποδίζονται και μπλοκάρονται απο τις εξουσίες να πάνε εκεί που πραγματικά θέλουν. Φυσικά ο καθένας εδώ απαντάει ανάλογα με το μπλόκ στο οποίο ανήκει.

Είναι θλιβερό, να το πούμε ακόμη μια φορά, που η αριστερά στην μεγάλη της πλειοψηφία, ανήκει στο συντηρητικό μπλόκ και συντάσσεται μαζί με την αστική εξουσία (γι αυτό άλλωστε ζητάει εκλογές, κι όχι άμεση δημοκρατία)! Ακούμε συνέχεια, “δεν είναι ώριμες οι συνθήκες”, “προέχει το πολιτικό σχέδιο”, “το σήμερα”, “προηγείται η ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής” και άλλα τέτοια. Όμως, παρόλο που η αριστερά είναι στην συντήρηση, δεν πρέπει εμείς που θέλουμε την άμεση δημοκρατία σαν στρατηγικό στόχο, να της χαρίσουμε την θεωρία για την κοινωνία και την κοινωνική ανισότητα. Εκεί η αριστερά μπορεί να νιώθει άνετα λόγω της μαρξιστικής παράδοσης. Όμως αυτή η παράδοση αφορά μόνο στην πρώτη μορφή ανισότητας, την περιουσιακή και ιδιοκτησιακή. Η αριστερά δεν έχει τίποτα να μας πεί αν την ρωτήσουμε ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΠΗΡΕ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ, ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΤΗΣ, ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗ ΔΟΜΗ, ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ που θεωρεί απαραίτητες για την κατάληψη της εξουσίας, ΔΙΑΤΗΡΕΙ ΑΚΕΡΑΙΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ; Τα ίδια ερωτήματα ισχύουν και για άλλες “πρωτοπορίες” πέραν της αριστεράς, αναρχικές, αντεξουσιαστικές και ελευθεριακές που θέτουν σε πρώτη μοίρα το “πολιτικό σχέδιο”, συχνά εκφρασμένο και ως συγκρουσιακό υπερθέαμα (γιατί πώς αλλιώς;), κι όχι την αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων και την ανατροπή των κοινωνικών ανισοτήτων.

Γιάννης Κ.

Υ.Γ. Αυτοί που λένε πως το ποιός παίρνει τις αποφάσεις είναι ζήτημα δευτερεύον σε μια κοινωνία, είναι συνήθως αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις σε βάρος των υπολοίπων!

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...