Τη στάση του βασιλιά Δημήτριου, όπως την παρουσιάζει ο Καβάφης, βασισμένος στον Πλούταρχο, την οποία χαρακτηρίζουμε σαν αξιοπρέπεια της έντιμης φυγής, σπάνια θα μπορούσε να αναζητήσει κανείς στην εποχή μας. Δεν λείπουν, βέβαια, και αυτοί που καταδείχνουν με τη ρωμαλέα στάση τους ότι το ανθρώπινο γένος εξακολουθεί ακόμα να στέκει όρθιο, δεν λείπουν οι συμπεριφορές που πιστοποιούν την ανθρωπιά του ανθρώπου! Και όλα αυτά λέγονται, όχι σαν ηθικολογικοί ολοφυρμοί, δεν εκφράζουν την άποψη ότι έχουμε πλήρη έκλυση ηθών και ηθική κατάπτωση…
Πριν απ’ όλα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι είναι ήθος. Αν με τη λέξη ήθος εννοούσαμε ως τώρα μια συμπεριφορά που πήγαζε από την ηθική συνείδηση και που σήμαινε σεβασμό κάποιων κοινωνικών αρχών και αξιών, αν από την ηθική φιλοσοφία γινόταν «αποικοινωνικοποίηση» του ατόμου, γινόταν δηλαδή θεώρηση του ανθρώπινου ήθους σε επίπεδο αποκλειστικά ατομικό, σήμερα μια τέτοια θεώρηση που αγνοεί τις αντικειμενικές καταστάσεις, τις οικονομικές σχέσεις, φαίνεται να περιορίζει κατά πολύ τα πράγματα.
Αγνοώντας κανείς τους αντικειμενικούς παράγοντες, τις κοινωνικές συνιστώσες και καταστάσεις, τη μορφή των οικονομικοκοινωνικών σχέσεων, αλλά ταυτόχρονα και τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, την ιστορική πορεία ενός λαού ή μιας ομάδας, τότε σίγουρα δεν δίνει το στίγμα του ήθους, το οποίο έχει κατ’ εξοχήν χαρακτήρα κοινωνικό, μια και για το εξωκοινωνικό άτομο το ήθος δεν έχει νόημα και υπόσταση. Η ηθική λοιπόν φιλοσοφία που μιλάει για τα προβλήματα της ηθικής συνείδησης και την προσπάθεια ηθικής τελείωσης, είναι θέμα προσωπικότητας. Δεν σημαίνει, δηλαδή, για να μιλήσουμε σ’ ένα άλλο επίπεδο, πως σ’ ένα κοινωνικό σύστημα Α οι άνθρωποι, όλοι οι άνθρωποι, είναι ηθικοί, έχουν ήθος και σε ένα άλλο Β, όχι.
Σε μια κοινωνία σκληρού ανταγωνισμού, σε όλα τα επίπεδα της ζωής, σε μια κοινωνία όπου ο ανταγωνισμός έχει ιδεολογοποιηθεί, όπου το κέρδος και η υλική δύναμη σηματοδοτούν την κοινωνική θέση του ατόμου, σίγουρα μοιάζει ουτοπικό να επιδιώκουμε την ηθικοποίηση της κοινωνίας με παραινέσεις και ηθικοδιδασκαλίες. Σε μια τέτοια κοινωνία όπου η αξιοκρατία παραμένει κενός λόγος, ενώ ο παραγοντισμός και η ευνοιοκρατία βρίσκονται στην «ημερησία διάταξη», είναι ανόητο να επιζητούμε ήθος από τον πολίτη. Η εμπέδωση ενός τέτοιου συστήματος σίγουρα οδηγεί σε μια προϊούσα αλλοτρίωση, σε μιαν άμβλυνση των συνειδήσεων.
Η οικονομική κατάσταση, εξάλλου, το βιοτικό επίπεδο, η ευημερία, αλλά και αντίθετα η στέρηση, σηματοδοτούν την ηθική υπόσταση, το ήθος του ανθρώπου. Η ανάγκη και η στέρηση οδηγούν στο συμβιβασμό. Ο νόμος της επιβίωσης λειτουργεί καθοριστικά, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι λειτουργεί χωρίς εξαιρέσεις.
Ασφαλώς το ήθος του καθενός απορρέει και από τη βιοθεωρία του, από τη δεοντολογία του. Αλλά εκείνο που απομένει από το ήθος είναι αυτό που δοκιμάζεται στην πράξη. Βέβαια, για να μιλήσει κανείς για ήθος, χρειάζεται να έχει πρώτα ήθος. Γιατί στην εποχή μας αυτήν, της σύγχυσης και των ελιγμών, το ήθος διατηρείται μόνο στα παχυλά λόγια και αναζητείται γενικώς…
-
Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...
