Σε άλλους καιρούς, πιο ανέμελους, πιο «ειρηνικούς», η παράσταση του Σταύρου Ξαρχάκου, που ξεκίνησε την Παρασκευή στο θέατρο Ακροπόλ, θα μπορούσε να λέγεται «Ρεμπέτικη όπερα», αφού είναι και αυτό μια όπερα. Τώρα όμως, στους «πολεμικούς» καιρούς που ζούμε, είναι ένα «Αμάν Αμήν».

Αυτό το «Αμάν» που βγαίνει μέσα από την ψυχή των ανθρώπων και σημαίνει «έλεος», και που εδώ, σε αυτή την παράσταση, συναντά στο φινάλε, με έναν τρόπο εκπληκτικό, το «Αμήν» της προσευχής. Δηλαδή το «είθε, ας γίνει».

Συναντήσαμε τον Σταύρο Ξαρχάκο αφού παρακολουθήσαμε τη γενική πρόβα και μας εξήγησε: «Και το "Αμάν" και το "Αμήν" προέρχονται από τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής και βγαίνουν για να εκφράσουν τον ανθρώπινο πόνο, αλλά και την ελπίδα που δεν ακούγεται. Αυτό το συγκεκριμένο "Αμάν" είναι του πάθους και των παθημάτων. Ομως είναι και των ερωτημάτων, των εκπλήξεων και του θαυμασμού, του οργασμού της ψυχής και του σώματος». Και συνεχίζει: «Το "Αμήν" είναι της απόγνωσης αλλά και της προσευχής και υψώνεται σαν έσχατη απειλή. Αυτόν τον ήχο γι' αυτό που χάνεται στη νόηση, στην παρανόηση και στην απελπισία που φέρνει αυτή η παρανόηση, τον είχα ακούσει καιρό πριν».

Η παράσταση έκανε πρεμιέρα την Παρασκευή 30 Δεκεμβρίου στη Θεσσαλονίκη και από προχθές, 17 Φεβρουαρίου, ξεκίνησε για 20 παραστάσεις στην Αθήνα. Ο Σταύρος Ξαρχάκος έστησε και σκηνοθέτησε μια μουσική παράσταση με τραγούδια παλιά και νεότερα. Μέσα σε αυτή τη «λαϊκή Θεία Λειτουργία» - γιατί πρόκειται για πραγματική «Λειτουργία» - υπάρχουν τραγούδια με διαφορετικές θεματικές: του Χάρου, του τεκέ, της Ανατολής, της αγάπης, της φυλακής, της προδοσίας και της ξενιτιάς.

«Βλέπετε ότι υπάρχει πολλή "φωτιά" τριγύρω, τώρα που αποφασίσατε να ξαναπαρουσιάσετε για δεύτερη φορά, μετά από χρόνια, το "Αμάν - Αμήν"» του επισημαίνω. «Εγώ δεν έχω μολότοφ ούτε τανκς. Τα δικά μου όπλα είναι η τέχνη μου. Αυτή είναι οι δικές μου μολότοφ και τα τανκς μου και μέσα από αυτές μπορώ να εκφραστώ» απαντά ο συνθέτης. «Η παράσταση αυτή του "Αμάν Αμήν" είναι όντως μια "Λειτουργία" η οποία τελείται τώρα σε αυτούς τους σκοτεινούς καιρούς για δεύτερη φορά».

Και οι δύο ήχοι που βγάζουν αυτές οι δύο λέξεις, το «Αμάν» και το «Αμήν», είναι ήχοι που προέρχονται από την Ανατολή και αυτό δημιουργεί έναν συνειρμό αυτή την εποχή, που φαίνεται να περνούν μια κρίση οι σχέσεις εμάς των Ελλήνων με μερικούς Ευρωπαίους. «Δεν ανήκουμε στη Δύση. Απλά η Δύση μάς χρωστάει. Μας χρωστάει πάρα πολλά, σχεδόν τα πάντα. Και θέλω να πω και κάτι ακόμη που έχω γράψει στο σημείωμα, για τις ανάγκες αυτής της παράστασης. Τώρα η Δύση του άγριου πολιτισμού που είχε να δώσει τόσο πολλά (μέσα από την αρχαιοελληνική της κληρονομιά, τη δική της αναγέννηση και τον δικό της διαφωτισμό), μένει βουβή μπροστά στον συντελούμενο αντιανθρωπισμό της που είναι γεμάτος μαύρη απόγνωση και ανελευθερία χωρίς να φαίνεται πουθενά ο δρόμος της σωτηρίας».

Πιστεύει όμως ότι έχουμε κάποια ευθύνη και εμείς οι Ελληνες, αφού εδώ και πολλά χρόνια έχουμε γίνει «μουγκοί» και δεν μιλάμε ουσιαστικά μεταξύ μας, και «κουφοί» αφού δεν ακούμε ο ένας τον άλλον; «Προφανώς έχουμε. Ομως εγώ απευθύνομαι στους ανθρώπους εντός και εκτός Ελλάδας. Σε όλους αυτούς τους σημερινούς και χθεσινούς "κουφούς" στους ανθρώπινους πόνους».

Η παράσταση, έτσι όπως την έχει σκηνοθετήσει ο Σταύρος Ξαρχάκος, είναι σαν ένας διαρκώς εναλλασσόμενος «πίνακας» ζωγραφικής. Το ξεκίνημα, για παράδειγμα, μας έφερε στο μυαλό εκείνη τη χαρακτηριστική εικόνα των εργατών από την ταινία «1900» του Μπερτολούτσι. «Ναι; Χαίρομαι γι' αυτό, γιατί δεν το είχα στο μυαλό μου. Και μιας και αναφέρεστε στη ταινία ''1900'', το θυμάμαι σαν να είναι τώρα που η πρεμιέρα της στην Αθήνα είχε γίνει στον κινηματογράφο Αττικόν, εδώ δίπλα. Σε έναν από τους τρεις κινηματογράφους που έβαλαν φωτιά οι κουκουλοφόροι την περασμένη Κυριακή».

Αυτός είναι ο μόνος χαρακτηρισμός που τους δίνει; Απλώς «κουκουλοφόροι»; «Τι άλλο; Αυτοί είναι υποκείμενα της πιο χαμηλής υποστάθμης. Αυτοί πήγαν εκεί για να κλέψουν και να λεηλατήσουν περιουσίες. Προφανώς οι συγκεκριμένοι δεν βγήκαν στους δρόμους για το μνημόνιο».

Αρα ούτε περιθωριακούς πρέπει να τους χαρακτηρίζουμε. Το «περιθώριο» παντού και πάντα δεν είχε κάποιες «αρχές»; «Φυσικά. Και οι ρεμπέτες ήταν "περιθωριακοί" άνθρωποι οι οποίοι όμως είχαν αρχές. Το πραγματικό, το "υγιές περιθώριο" έχει αρχές, δεν είναι σαν και αυτούς τους κουκουλοφόρους οι οποίοι ζητούσαν χρήματα από τον άνθρωπο, τον ιδιοκτήτη του κινηματογράφου Αστυ, για να μην τον κάψουν. Οι ρεμπέτες, που ήταν υγιές περιθώριο, το μόνο που έκαναν ήταν να τραγουδάνε τους καημούς τους και τα βάσανά τους».

Σε μια παράσταση όπου ο Σταύρος Ξαρχάκος «βλέπει» όλο το φάσμα του ρεμπέτικου τραγουδιού είναι λογικό να είναι «παρόντες», μεταξύ άλλων, ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Μάρκος Βαμβακάρης, ο Πάνος Γαβαλάς και ο Απόστολος Καλδάρας. Μερικά από τα τραγούδια που ακούγονται έχουν πίσω τους μια πραγματική ιστορία, όπως το «Μες στης Πεντέλης τα βουνά» του Παγιουμτζή ή το «Πέντε Ελληνες στον Αδη» του Γιάννη Παπαϊωάννου.

«Στην παράσταση υπάρχουν τραγούδια τα οποία περιγράφουν μια πραγματική ιστορία, αλλά υπάρχουν και τραγούδια τα οποία ο κάθε θεατής μπορεί να ντύσει με όποια ιστορία φανταστεί ο ίδιος. Το "Καίγομαι", για παράδειγμα, είναι από αυτά τα τραγούδια» σημειώνει ο συνθέτης.

Παρεμπιπτόντως, το φινάλε που έχει επινοήσει στο τραγούδι «Καίγομαι» είναι υπέροχο: ένας εμπνευσμένος συνδυασμός ηπειρώτικου χορού και αρχαίας τραγωδίας: «Ο κυκλικός χορός ήταν πάντα ένας χορός που πάει να εξευμενίσει τα "πνεύματα" και το "κακό"».


«Τα ρεμπέτικα περιφρονούν τον τρόμο και προκαλούν τη μοίρα»