του Νίκου Βασιλειάδη


Στη Βενετία του 16ου αιώνα ο έμπορος Αντόνιο, θέλοντας να βοηθήσει το φίλο του Μπασάνιο να παντρευτεί μια εύπορη αριστοκράτισσα, δανείζεται χρήματα από τον τοκογλύφο Σάϋλοκ, υπογράφοντας δίχως σκέψη ένα συμβόλαιο με έναν φοβερό όρο : Αν δεν εξοφλήσει εμπρόθεσμα το χρέος του, να έχει ο Σάϋλοκ το δικαίωμα να κόψει ένα κομμάτι κρέας (μίας λίβρας) απ’ το σώμα του.

Ο τοκογλύφος Σάυλοκ βλέπει αυτόν το δανεισμό σαν εκδίκηση και για τον λόγο αυτό θέτει πολύ άγριους όρους όπως το ξερίζωμα της καρδιάς, αν δεν επιστραφούν τα χρήματα που δανείζει! Βάζει αυτούς τους όρους, γιατί, στο παρελθόν, είχε δεχτεί προσβολές από τον Αντόνιο, και όχι μόνον!.

Το ζευγάρι, χάρι στον αλτρουισμό του Αντόνιο, παντρεύεται... Δυστυχώς όμως , κάποιες συγκυρίες εμποδίζουν τον Αντώνιο να είναι συνεπής. Ο Αντόνιο δεν μπορεί να ξεπληρώσει το χρέος. Ο Σάϋλοκ τότε αποφασίζει να ζητήσει από το Δόγη της Βενετίας την πιστή εφαρμογή του νόμου. Δε δέχεται καμία επιστροφή των χρημάτων εφόσον εξέπνευσε η προθεσμία. Απαιτεί την καρδιά! Στη δίκη που γίνεται, όλα φαίνονται χαμένα, μέχρι τη στιγμή που εμφανίζεται (μεταμφιεσμένη σε άντρα-δικηγόρο) η πανέξυπνη Πόρτσια υποδυόμενη έναν δήθεν νεαρό σοφό καθηγητή που έρχεται από άλλη πόλη.

Το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσο ο «νόμος» παραμένει Νόμος, όταν στέκεται στενά στο «γράμμα», περιφρονώντας την ανθρωπιά, την ηθική και το δίκαιο. Το έργο αυτό του Σαίξπηρ σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρο παρά ποτέ εφόσον όσοι διάβασαν έστω και επιφανειακά το κείμενο της δανειακής σύμβασης του μνημονίου(εξαιρείται ο κ. Χρυσοχοΐδης λόγω φόρτου εργασίας) θα διαπιστώσουν ότι στις παραγράφους του κρύβεται ο ίδιος απεχθής όρος.

Η χώρα παραιτείται της κυριαρχίας της επί της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας της. Ένας όρος που μπήκε ακριβώς γιατί οι δανειστές πιστεύουν (δικαίως) ότι με τον τρόπο που λειτουργούμε είμαστε αναξιόχρεοι. Μια συμφωνία είναι win-win για τους δανειστές μας οι οποίοι απαίτησαν και πέτυχαν, δυστυχώς δίχως αντίσταση ή καμιά διαπραγμάτευση, να εκδοθούν τα ομόλογα που θα προκύψουν από την ανταλλαγή του PSI με αγγλικό δίκαιο.

Δίκαιο το οποίο παραπέμπει ευθέως στον χαρακτήρα του Σάϋλοκ (αν δεν έχει λεφτά ο δανειολήπτης ας δώσει μια λίβρα κρέας από το σώμα του στον δανειστή), εν προκειμένω κομμάτι της εθνικής μας κυριαρχίας, περιουσιακά στοιχεία και υποδομές που θα μπορούσαν να παράξουν πλούτο ή μελλοντικά έσοδα από εξορύξεις πετρελαίου κλπ. Κάτι τέτοιο, εκτός από απάνθρωπο όμως είναι αντίθετο προς τη διεθνή συνθήκη της Βιέννης που επιβάλλει να προηγούνται οι ανάγκες του λαού των απαιτήσεων των δανειστών.

Μια μοναδική στην ιστορία συνθήκη η οποία έδωσε σε επίπεδο διεθνούς δικαίου μια απάντηση στο θέμα της τοκογλυφίας και στο δίλημμα ανάμεσα στην τήρηση του γράμματος του νόμου ή της ουσίας του δικαίου, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που το πραγματεύεται ο Σαίξπηρ στον «Έμπορο της Βενετίας»: Πάνω από τις νομικές συμφωνίες πρέπει να στέκει η αξία της ανθρώπινης ζωής. Οι ζωές των ανθρώπων, η ζωή των κρατών τους, η κρατική υπόσταση των εθνών είναι πάνω από τα κέρδη και τους όποιους καταχρηστικούς όρους. Και τώρα, όπως και κάθε εποχή μοιάζει να θέλει να έχει τον δικό της «Εμπορο της Βενετίας».

Όσο βίαιος και τολμηρός στάθηκε ο ποιητής αντανακλώντας το βίωμα της εποχής του άλλο τόσο βίαιοι παραμένουν στους αιώνες οι αναίσχυντοι έμποροι των εθνών, είτε τους βιογραφεί ο Παπαδιαμάντης στο ομώνυμο μυθιστόρημά, είτε τους ανατέμνει ο Σαίξπηρ στον «Έμπορο της Βενετίας». Σε αναμονή λοιπόν μιας Πόρτσιας οι οφειλέτες έλληνες βιώνουν την αγωνία στραγγίζοντας και την τελευταία ρανίδα του οικονομικού αίματος της κοινωνίας τους με την ελπίδα πως στο τέλος θα δοθεί η λύσις στο δράμα στο σταυροδρόμι του νόμου και της ηθικής.

Το ζητούμενο, να βγούμε από την καταιγίδα με την καρδιά μας στην θέσης της αφού βέβαια θα έχουμε διδαχτεί από όλα τα λάθη μας και τους εγωισμούς μας. «Η χάρη που 'χει το έλεος δεν επιβάλλεται, στάζει σαν τη γλυκιά βροχή απ΄τον ουρανό πάνω στο χώμα: είναι διπλά ευλογημένο• βλογάει κι αυτόν που δίνει κι αυτόν που παίρνει: είναι των κραταιών το κραταιότερο• ταιριάζει του θρονιασμένου ρήγα πιο καλά απ' το στέμμα του• το σκήπτρο του έχει δύναμη εξουσίας πρόσκαιρης, αλλά το έλεος είναι πάνω απ' το σκηπτρούχο κύρος, είναι ιδιότητα του ίδιου του Θεού και η γήινη εξουσία μοιάζει πιο πολύ με θεία όταν το έλεος συνοδεύει τη δικαιοσύνη. Λόγιασε τούτο, πως με της δικαιοσύνης την πορεία δεν θα 'βλεπε κανείς μας σωτηρία».











-

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...