Μέχρι στιγμής μόνο η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα έχουν λάβει πακέτα διάσωσης, όμως η απειλή της επονομαζόμενης ελληνικής «μετάστασης» συνεχίζει να αποτελεί πιεστικό πρόβλημα, τόσο για τις χώρες αυτές ξεχωριστά όσο και για την Ευρώπη ως σύνολο.

Η Ελλάδα βρίσκεται στην περιφέρεια της Ευρώπης. Δεν έχει στενές εμπορικές σχέσεις με την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση και η "γεωγραφία" καθιστά δύσκολη την ανάπτυξη μιας εγχώριας βιομηχανικής βάσης που θα μπορούσε να ανταγωνιστεί αυτήν των χωρών της Βόρειας Ευρώπης, πόσω μάλλον του υπόλοιπου κόσμου. Αυτές οι ανεπάρκειες σημαίνουν ότι η Ελλάδα πρέπει να εξαρτάται από έναν "εξωτερικό υποστηρικτή", και το μόνο αβαντάζ που μπορεί να προσφέρει η Ελλάδα σε έναν τέτοιο υποστηρικτή είναι η στρατηγικής σημασίας θέση της στην ανατολική Μεσόγειο.

Η μεγαλύτερη πρόκληση της Ελλάδας στο κοντινό μέλλον είναι να διατηρήσει αρκετά ισχυρούς δεσμούς με την Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε να παραμείνει πεπεισμένο το μπλοκ ότι δεν αξίζει να «αποκόψει» την Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα πρέπει να πετύχει μια εύθραυστη ισορροπία μεταξύ της απειλής της χρεοκοπίας –που πιθανότατα θα προκαλούσε οικονομική καταστροφή στην υπόλοιπη Ευρώπη λόγω της μετάδοσης- και της συμμόρφωσης με τους όρους που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να διασφαλιστεί η συνέχιση της βοήθειας.

Αν και η Ευρωπαϊκή Ένωση ενεργεί ως ο εξωτερικός υποστηρικτής της Ελλάδας, η ελληνική οικονομία δεν θα μπορέσει να αναπτυχθεί εάν βρίσκεται στην ίδια νομισματική ένωση με τις πιο ανταγωνιστικές βορειοευρωπαϊκές χώρες. Ως εκ τούτου, η έξοδος από την ευρωζώνη φαίνεται να είναι μακροπρόθεσμα το πιο πιθανό αποτέλεσμα. Επειδή, όμως, η έξοδος από την ευρωζώνη και ενδεχομένως την Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι μια επώδυνη διαδικασία για την οποία κανένας πολιτικός δεν θέλει να είναι υπεύθυνος, αυτή η διαδικασία καθυστερείται.

Στο μεταξύ, οι πιστωτές της Ελλάδας θα εργαστούν πιο σκληρά για να απομονώσουν το πολιτικό χάος της χώρας, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της «αποκοπής» της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό σύστημα. Έτσι, οι έλληνες πολιτικοί θα κάνουν πιο τολμηρές κινήσεις (όπως για παράδειγμα να ζητήσουν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, όπως έκανε ο πρώην πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου) ώστε να διασφαλίσουν ότι ακούγεται η φωνή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και για να τονίσουν ότι ο κίνδυνος μετάδοσης της ελληνικής κρίσης σε όλη την ευρωζώνη εξακολουθεί να υπάρχει.

Την ώρα που οι αγορές και αυτοί που λαμβάνουν τις αποφάσεις αντιμετωπίζουν τα προβλήματα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, η αναταραχή στην Ελλάδα θα συνεχίσει να αποτελεί σημαντικό παράγοντα, καθώς νέα νούμερα έρχονται στο προσκήνιο και συζητείται το ενδεχόμενο επιπλέον πακέτων στήριξης.

Η Ελλάδα βρίσκεται σε ύφεση από το γ’ τρίμηνο του 2008. Από τότε, η οικονομία έχει συρρικνωθεί κατά 20% (μόνο το 2011 η ελληνική οικονομία συρρικνώνθηκε κατά 7%). Η πρόβλεψη για το 2012 κάνει λόγο για συρρίκνωση κατά 3%, ποσοστό το οποίο όμως πιθανόν να είναι υψηλότερο.

Το ελληνικό δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί κατά περίπου 150% την τελευταία δεκαετία. Σήμερα, το χρέος της γενικής κυβέρνησης ανέρχεται σε περίπου 350 δισ. ευρώ, ή περίπου 160% του ΑΕΠ. Μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης, οι αποδόσεις των ομολόγων αυξήθηκαν σε τέτοια επίπεδα που η Ελλάδα δεν μπορούσε πλέον να βρει χρηματοδότηση από τις διεθνείς αγορές.

Στα μέσα του 2010, η επονομαζόμενη τρόικα κανόνισαν το πρώτο πακέτο διάσωσης της Ελλάδας, το οποίο ανέρχονταν σε 110 δισ. ευρώ. Την περασμένη εβδομάδα, συμφωνήθηκε η Ελλάδα να λάβει δεύτερο πακέτο διάσωσης ύψους 130 δισ. ευρώ για να ανακεφαλαιοποιήσει τις τράπεζες και να αποπληρώσει τα χρέη της. Επιπλέον 107 δισ. ευρώ θα χορηγηθούν μέσω της εθελοντικής απομείωσης των ελληνικών ομολόγων από τους επενδυτές.

Στόχος αυτών των πακέτων διάσωσης είναι να μειωθεί το χρέος της Ελλάδας στο 120,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2020. Ωστόσο, οι στόχοι που έχουν τεθεί στο δεύτερο πακέτο διάσωσης, πιθανότατα δεν θα επιτευχθούν. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκθέσεις του ΔΝΤ που έχουν διαρρεύσει, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αφήνει να εννοηθεί ένα επίπεδο χρέους 135% του ΑΕΠ είναι πιο ρεαλιστικός στόχος από το 120,5%.

Η τρόικα ελπίζει ότι η Ελλάδα θα μπορέσει να ξεπεράσει την κρίση λόγω της αύξησης της εξωτερικής ζήτησης για ελληνικά προϊόντα και υπηρεσίες. Όμως, είναι απίθανο να επιτευχθεί ο στόχος για θετικό εμπορικό ισοζύγιο το 2014. Η Ελλάδα εμφανίζει αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο από τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Η Ελλάδα εξάγει ένα ισοδύναμο μόλις 5% του ΑΕΠ σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μόνο περίπου 10% στον υπόλοιπο κόσμο. Τα στοιχεία από το 2009 δείχνουν ότι η Ελλάδα αντιπροσώπευε το 3,3% των παγκόσμιων εισροών κεφαλαίου.

Η οικονομία της Ελλάδας αναμένεται να αποδυναμωθεί ακόμα περισσότερο, καθώς οι ελληνικές τράπεζες, οι οποίες κατείχαν ελληνικό δημόσιο χρέος ύψους περίπου 40 δισ. ευρώ πριν από το «κούρεμα», συνεχίζουν να δίνουν δάνεια με το σταγονόμετρο. Αυτές οι τράπεζες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις χαμηλότερες καταθέσεις (το 2011 οι καταθέσεις μειώθηκαν κατά σχεδόν 15%), έναν υψηλό αριθμό μη εξυπηρετούμενων δανείων (περίπου 14% το 2011) και χρειάζονται εξωτερική βοήθεια για την ανακεφαλαιοποίησή τους (περίπου 30 δισ. ευρώ από τα 130 δισ. του νέου πακέτου θα χρησιμοποιηθεί για την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών).

Στην αποδυνάμωση της εγχώριας ζήτησης για προϊόντα και υπηρεσίες έρχεται να προστεθεί και η γήρανση του πληθυσμού και η εκροή νέων, μορφωμένων εργατών που βλέπουν ότι δεν έχουν μέλλον στην Ελλάδα και πάνε στις αγορές εργασίας της Βόρειας Ευρώπης. Η τρόικα εξακολουθεί να βλέπει την μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας στο 1,75%, υποθέτοντας όμως ότι η Ελλάδα θα παραμείνει στην ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ελλάδα έχει ήδη επιβάλλει σκληρά μέτρα λιτότητας. Μεταξύ 2009 και 2010, μείωσε το έλλειμμα του προϋπολογισμού της κατά περίπου 5% του ΑΕΠ, από το 15,4% στο 10,5%, κάτι που αποτελεί και την μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογή σε χώρα της ευρωζώνης ή του ΟΟΣΑ.

Η Ελλάδα αναμένεται να λάβει ακόμα περισσότερα μέτρα λιτότητας. Ορισμένοι οικονομικοί τομείς, όπως ο αμυντικός προϋπολογισμός, στην πραγματικότητα δεν έχουν «πειραχθεί» ακόμα, και μόνο το 2012 αναμένεται να μειώσει κατά περίπου 55.000 τις θέσεις εργασίας στον Δημόσιο τομέα (με απώτερο στόχο τη μείωση του αριθμού των εργαζομένων στο Δημόσιο σε 600.000 άτομα, ή στο 12% του εργατικού δυναμικού, μέχρι το 2015).

Ωστόσο, είναι απίθανό να επιτευχθούν οι στόχοι που έχει θέσει η τρόικα και στους οποίους έχει συμφωνήσει η Ελλάδα. Η ανάκαμψη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εξωτερικούς παράγοντες, και όπως έχουν δείξει τα δυο τελευταία χρόνια, υπάρχει πιθανότητα η Ελλάδα να χαλαρώσει την εφαρμογή των μέτρων λιτότητας. Οι πολιτικοί στην Ευρώπη έχουν ήδη προειδοποιήσει τα κοινοβούλιά τους ότι το δεύτερο πακέτο βοήθειας προς την Ελλάδα μπορεί να μην είναι και το τελευταίο.

Το καλοκαίρι του 2011, οι ελληνικές Αρχές αντιμετώπισαν δυσκολία στην επιβολή των συμφωνηθέντων μέτρων λιτότητας. Η κοινωνική αντίσταση στα μέτρα εντάθηκε καθώς η οικονομία αποδυναμώνονταν και οι επιθέσεις της αντιπολίτευσης στο πρόγραμμα αυξήθηκαν. Στις αρχές Νοεμβρίου του 2011, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου παραιτήθηκε από τη θέση του πρωθυπουργού μετά από μια προσπάθεια να διευρύνει τη στήριξη για το πρόγραμμα λιτότητας μέσω ενός δημοψηφίσματος, το οποίο τελικά δεν έγινε, κυρίως λόγω εξωτερικών πιέσεων. Δημιουργήθηκε ένας τρικομματικός συνασπισμός που απαρτίζονταν από το ΠΑΣΟΚ, τη Ν.Δ. και τον ΛΑ.Ο.Σ., με την υπόσχεση της διεξαγωγής εκλογών στις αρχές του 2012.

Ο συνασπισμός διόρισε πρωθυπουργό έναν τεχνοκράτη, τον πρώην αντιπρόεδρο της ΕΚΤ, Λουκά Παπαδήμο, μέχρι τις νέες εκλογές. Σε αντίθεση με την κυβέρνηση της Ιταλίας, η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι εξ’ ολοκλήρου τεχνοκρατική, αφού πολιτικοί από όλα τα μεγάλα κόμματα βρίσκονται στο υπουργικό συμβούλιο.

Οι εκλογές στην Ελλάδα αναμένεται να πραγματοποιηθούν τον Απρίλιο, όμως η ακριβής ημερομηνία δεν έχει ακόμα επιβεβαιωθεί. Η ΝΔ πίεσε για τη διεξαγωγή εκλογών, ως αντάλλαγμα για τη στήριξη της τεχνοκρατικής κυβέρνησης, όμως οι πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η στήριξη της ΝΔ μειώνεται την ώρα που αυξάνεται η στήριξη για τα μικρότερα κόμματα (Δημοκρατική Αριστερά, ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ).

Ιστορικά, η εξουσία στην Ελλάδα άλλαζε μεταξύ των δυο μεγαλύτερων κομμάτων, του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ. Αν και τα κόμματα αυτά απαρτίζουν το πολιτικό κατεστημένο, από τη στιγμή που και τα δυο αποτελούν μέρος της κυβέρνησης που εφαρμόζει τα μέτρα λιτότητας θα είναι δύσκολο για κάποιο από τα κόμματα αυτά να επωφεληθεί από την αδυναμία του άλλου στις εκλογές. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι τα μικρότερα κόμματα είναι πολύ πιθανό να κερδίσουν αρκετές ψήφους ώστε να συμπεριληφθούν σε μια μελλοντική κυβέρνηση. Αυτό θα κάνει την περαιτέρω συνεργασία της Αθήνας με την τρόικα ακόμα πιο δύσκολη.

Λόγω του ότι το πολιτικό μέλλον της Ελλάδας είναι αβέβαιο, οι διεθνείς πιστωτές θα προσπαθήσουν να ξεχωρίσουν την οικονομική κρίση από την πολιτική κατάσταση. Μεταξύ των «εργαλείων» που μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς αυτόν τον σκοπό, είναι μια πιο μόνιμη παρουσία στην Ελλάδα μέσω ενός ειδικού επιτρόπου που θα επιβλέπει τις οικονομικές και δημοσιονομικές πολιτικές της Ελλάδας, και μέσω αυστηρότερου ελέγχου επί των κρατικών δαπανών χορηγώντας τμηματικά στην Ελλάδα την βοήθεια, αντί να της δίνονται μεγάλα ποσά σε μία δόση (ένας από τους όρους που έχει θέσει η τρόικα είναι ότι η Αθήνα θα πρέπει να βάζει ορισμένα ποσά σε έναν ειδικό λογαριασμό τον οποίο δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει παρά μόνο για την εξυπηρέτηση του χρέους, όμως αυτό αποτελεί έμμεσο έλεγχο).

Από το 2008, η ύφεση και τα μέτρα λιτότητας έχουν επηρεάσει σημαντικότατα τον ελληνικό πληθυσμό. Η ανεργία έχει αυξηθεί από το 7% το 2008 στο 21%, με την ανεργία των νέων να βρίσκεται στο 51%. Η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί το 2012. Η Ελλάδα εξαρτάται από τον τουρισμό, όμως τα στοιχεία από το καλοκαίρι του 2011 έδειξαν ότι η περίοδος των διακοπών δεν ανακούφισε την αγορά εργασίας.

Οι έλληνες βγάζουν λιγότερα, όμως η στρατηγική της κυβέρνησης να βελτιώσει τα οικονομικά της επικεντρώνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην αύξηση της φορολογίας. Οι ελληνικές Αρχές αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα με την είσπραξη των φόρων και, καθώς οι φόροι αυξάνονται, είναι ακόμα πιο πιθανό οι κάτοικοι της χώρας θα αποφύγουν την πληρωμή τους.

Η παραοικονομία, η οποία έχει μακρά ιστορία στην Ελλάδα, είναι πιθανό να αυξηθεί, κάτι που θα κάνει ακόμα δυσκολότερο το έργο της κυβέρνησης και της τρόικας να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα έσοδα. Ωστόσο, η αύξηση της μη καταγεγραμμένης οικονομικής δραστηριότητας θα λειτουργήσει επίσης ως "σταθεροποιητής", διότι θα επιτρέψει στους Έλληνες να συνεχίσουν την καθημερινή τους ζωή μέσω των ανταλλαγών.

Ένας δεύτερος "σταθεροποιητής" είναι το συνταξιοδοτικό σύστημα. Οι Έλληνες έχουν σχετικά σταθερές οικογενειακές δομές και ως εκ τούτου λεφτά από τις συντάξεις «περνάνε» στις νεότερες γενιές. Ωστόσο, αναμένονται περαιτέρω περικοπές στις συντάξεις (η Ελλάδα δαπανά περίπου 15% του ΑΕΠ για συντάξεις, ποσοστό πάνω από τον μέσο όρο του 13% στην ΕΕ και του 5,6% στις ΗΠΑ).

Αυτές οι περικοπές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κοινωνική αναταραχή διότι θα έχουν επιπτώσεις και πέραν του συνταξιοδοτημένου πληθυσμού της Ελλάδας.

Η κοινωνική αναταραχή έχει αυξηθεί σημαντικά στην Ελλάδα από το 2010. Στο αποκορύφωμα των διαδηλώσεων τον Ιούνιο του 2011, περίπου 200.000 άτομα κατέβηκαν στους δρόμους σε μια μόνο ημέρα. Ο αριθμός των απεργιών και των διαδηλώσεων αυξήθηκε το 2011 και οι διαδηλώσεις έγιναν βίαιες στα τέλη του 2011 και στις αρχές του 2012. Ο αριθμός των βίαιων διαδηλωτών παραμένει χαμηλός, όμως η Ελλάδα έχει ιστορία αναρχικών κινημάτων που πιθανότατα θα εκμεταλλευτούν την κοινωνική αναταραχή, έτσι μπορεί να αναμένεται ότι θα υπάρξει περισσότερη βία.

Τα ελληνικά εργατικά συνδικάτα μέχρι τώρα ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην διοργάνωση διαμαρτυριών και απεργιών, όμως καθώς θα επιδεινώνεται η οικονομική κατάσταση, όλο και λιγότεροι άνθρωποι θα είναι πρόθυμοι να κατεβούν στους δρόμους για τους σκοπούς των συνδικαλιστικών οργάνων. Η μεγαλύτερη ομάδα διαδηλωτών πιθανότατα θα είναι οι δημόσιοι υπάλληλοι που επηρεάζονται περισσότερο από τα μέτρα λιτότητας.

Είναι σημαντικό να προσεχθεί ο στρατός. Τα μέτρα λιτότητας μέχρι τώρα δεν έχουν επηρεάσει πολύ τον αμυντικό προϋπολογισμό. Η Ελλάδα εξακολουθεί να δαπανά περισσότερα για τον στρατό της σε όρους ΑΕΠ σε σχέση με άλλες χώρες της ΕΕ. Ωστόσο, η δικτατορία στην Ελλάδα έληξε μόλις το 1974 και δεν είναι σίγουρο το πώς μπορεί να αντιδράσουν οι ένοπλες δυνάμεις στις περικοπές του αμυντικού προϋπολογισμού και αν ο στρατός θα αυξήσει την αστάθεια, εισερχόμενος στον πολιτικό χώρο.

Η κοινωνική αναταραχή στην Ελλάδα πιθανότατα δεν θα καταλαγιάσει σύντομα. Θα είναι σημαντικό να δούμε εάν θα υπάρχει αναταραχή μεταξύ διαφορετικών κοινωνιών ομάδων ή εάν θα πάρει διαφορετική μορφή από αυτήν που βλέπουμε μέχρι τώρα. Οι διαδηλώσεις μέχρι τώρα δεν έχουν στοχεύσει τους ξένους, όμως ο θυμός θα μπορούσε ενδεχομένως να στραφεί στους μετανάστες