Ο πόνος, τα βάσανα, η δυσαρέσκεια, η ελλειψη ικανοποίησης είναι τόσο οδυνηρά, που ο νους δημιουργεί αυταπάτες ευχαρίστησης. Αυτές οι αυταπάτες βοηθούν τους ανθρώπους να συνεχίζουν να ζουν. Αν αφαιρέσεις όλες τις αυταπάτες από έναν άνθρωπο, τότε δεν θα έχει λόγο να ζήσει ούτε για μια στιγμή ακόμη. Όταν δεν είσαι συνειδητός, οι αυταπάτες χρειάζονται, επειδή δημιουργούν έστω και ψεύτικο νόημα στη ζωή. Kaι μέχρι να συμβεί το αληθινό, συνεχίζουμε να δημιουργούμε ψεύτικα νοήματα. Για να αποφευχθεί η δυσαρέσκεια, ο πόνος, η ζωή χωρίς νόημα, τη γεμίζουμε με μεγάλες αυταπάτες, που γίνονται πεποιθήσεις, αυτές όμως δεν κρατούν για πολύ. Όταν ένας άνθρωπος έχει μπουχτίσει από ένα ψεύτικο νόημα, δημιουργεί ένα άλλο. Μπουχτίζει με τα χρήματα, μετακινείται προς την πολιτική. Μπουχτίζει με την πολιτική, μετακινείται σε κάτι άλλο. Μπουχτίζεις με μια γυναίκα καιψάχνεις για άλλη κι ύστερα για άλλη και άλλη. Απλώς αντικαθιστούμε τις παλιές αυταπάτες με καινούριες κι αυτό το ονομάζουμε ζωή.Έτσι, δημιουργούμε έναν φαύλο κύκλο που δεν οδηγεί πουθενά.

Την ημέρα που θα δεις τι έχεις κάνει στη ζωή σου - την ημέρα που θα δεις πραγματικά τον πόνο και την αγωνία και δεν θα προσπαθήσεις να πάρεις κανένα παυσίπονο, την ημέρα που θα περάσεις μέσα από την αγωνία και τον πόνο - τότε και μόνο τότε θα μπορέσεις να κινηθείς προς το αληθινό. Μόνο ο πόνος μπορεί να σε οδηγήσει προς το αληθινό. Θα σε σπρώξει να ανακαλύψεις τι είναι εκείνο που μπορεί να διαλύσει τον πόνο και να σε οδηγήσει στην έκσταση.

Σταμάτα πια με τις αυταπάτες! Το μονοπάτι είναι γεμάτο από μεγάλο πόνο και μόνο ελάχιστοι φτάνουν. Και φτάνουν μόνο ελάχιστοι, επειδή οι άνθρωποι αρ-νούνται να δεχτούν τον πόνο τής ζωής. Αυτός ακριβώς ο πόνος όμως είναι η πηγή όλης τής ανάπτυξης.

Αυτό είναι το πρώτο βήμα — και το τελευταίο βήμα γίνεται η φώτιση. Όταν αρχίσεις να ζεις με αυτό που υπάρχει και ούτε για μια στιγμή δεν δημιουργείς όνειρα για να το αποφύγεις, τότε μια μέρα, συμβαίνει το άνοιγμα. Ο ίδιος ο πόνος τής ζωής γίνεται η αιτία για το άνοιγμα τής ζωής. Η επίγνωση είναι το μονοπάτι τού μεγάλου πόνου. Όσο μεγαλύτερος είναι όμως ο πόνος, τόσο μεγαλύτερη είναι και η δυνατότητα για έκσταση.

Ενας από τους μαθητές του βούδα· ο Ατίσα, βρήκε μια μέθοδο για να μετασχηματίζει τον πόνο. Όταν εισπνέεις, φαντάσου ότι εισπνέεις όλα τα βάσανα, όλο τον πόνο, όλων των ανθρώπων στον κόσμο. Εισπνέεις όλο το σκοτάδι, όλη την αρνητικότητα, όλη την κόλαση που υπάρχει παντού. Άφησε την καρδιά σου να τα απορροφήσει. Όταν εισπνέεις, να εισπέεις όλο τον πόνο και όλα τα βάσανα ολόκληρης τής ύπαρξης —τού παρελθόντος, τού παρόντος και τού μέλλοντος.

Όταν εκπνέεις, βγάλε προς τα έξω όλη τη χαρά που έχεις, όλη την ευτυχία, όλη την ευλογία. Να εκπνέεις αφήνοντας τον εαυτό σου να λιώσει μέσα στην ύπαρξη. Αυτή είναι η μέθοδος τής συμπόνιας. Πάρε μέσα οου όλο τον πόνο και δώσε προς τα έξω όλες τις ευλογίες.

Όταν το κάνεις, θα εκπλαγείς. Από τη στιγμή που θα πάρεις μέσα σου όλον τον πόνο του κόσμου, δεν θα είναι πια πόνος.

Η καρδιά αυτόματα μεταμορφώνει την ενέργεια. Η καρδιά έχει τη δύναμη να μεταμορφώνει το κάθε τι. Πιες τον πόνο και θα τον δεις να μεταμορφώνεται σε ευτυχία. Ύστερα, άφησε την ευτυχία να απλωθεί προς τα έξω.

ο Ατίσα λέει ότι ο πόνος προέρχεται από ψία δηλητήρια: Από την προσκόλληση, από

την αποστροφή ή από την αδιαφορία.

Πώς λοιπόν μπορείς να μην έχεις προσκολλήσεις, να μην αποστρέφεσαι τίποτα και να μην είσαι αδιάφορος; Με το να μάθεις να απορροφάς τον πόνο. Τότε χο δηλητήριο τού πόνου μεταμορφώνεται σε συμπόνια.

Και να θυμάσαι, μην απορροφάς μόνο τον ανθρώπινο πόνο, αλλά ολόκληρης τής ύπαρξης — των βράχων, των δέντρων, των ζώων και των ανθρώπων. Και όχι μόνο τον πόνο που υπάρχει οτο παρόν, αλλά ολόκληρο τον πόνο τού παρελθόντος, τού παρόντος και τού μέλλοντος.

Όταν εισπνέεις όλον αυτόν τον πόνο, δεν μπορείς να αποστρέφεσαι τίποτα πια και δεν μπορείς να είσαι αδιάφορος. Κι όταν βγάζεις προς τα έξω όλη τη χαρά, την ευτυχία και τη μακαριότητα, δεν μπορείς να είσαι άλλο πια προσκολλημένος.

Όταν απορροφάς τον πόνο κάποιου άλλου, ο πόνος μεταμορφώνεται. Η φυσική τάση είναι να αποφύγεις τον πόνο. Η φυσική τάση είναι να προστατέψεις τον εαυτό σου από τον πόνο, να απομακρυνθείς, να μη συμπονέσεις τον άλλο. Ol άνθρωποι δεν συμπονούν αληθινά, αλλά μόνο τυπικά, μόνο με τα χείλη. Αν συμπονούσαν αληθινά, θα έπαιρναν τον πόνο, θα βοηθούσαν τον άλλο άνθρωπο.

Συμβαίνει μερικές φορές και το γνωρίζεις. Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι, που όταν τους συναντάς, νιώθεις ξαλαφρωμένος. Όταν φεύγουν, νιώθεις φωτείνός, νιώθεις να ρέεις, νιώθεις πιο ζωντανός, με εντονότερο παλμό — σαν να σου έχουν πάρει ένα μεγάλο βάρος από το κεφάλι σου, από το στήθος σου, σαν να έχυσαν κάποιο νέκταρ μέσα σου. Όταν φεύγουν, νιώθεις την καρδιά σου να χορεύει. Τους περιμένεις να ξανάρθουν, αναζητάς την παρέα τους, την απολαμβάνεις, επειδή τρέφεσαι από την παρουσία τους.

Επίσης υπάρχει και το αντίθετο είδος ανθρώπων. Όταν σε συναντούν, σε αφήνουν βαρύτερο από ό,τι ήσουν προηγουμένως. Σε αφήνουν σε ένα είδος απόγνωσης, αηδίας. Νιώθεις ότι σε έχουν ρουφήξει. Η ενέργειά σου είναι πεσμένη.Έχουν πάρει κάτι από την ενέργειά σου και δεν σου έχουν δώσει τίποτα. Αυτό είναι καθημερινή εμπειρία.

Αν οι άνθρωποι σε αποφεύγουν, να θυμάσαι ότι δεν φταίνε εκείνοι. Κάτι σ’εσένα τούς κάνει να σ’ αποφεύγουν. Αν oι άνθρωποι δεν θέλουν να οε συναντούν, αν βρίσκουν δικαιολογίες για να ξεφύγουν από σένα, να θυμάσαι ότι δεν είναι εκείνοι υπεύθυνοι. Εσύ κάνεις κάτι. κακό στην ενέργεια τους.

Αν oι άνθρωποι αναζητούν τη συντροφιά σου, αν γίνονται αμέσως φιλικοί, αν νιώθουν ένα είδος συμπάθειας καί ακόμη και οι ξένοι έρχονται και κάθονται δίπλα σου και σου κρατούν το χέρι, αυτό σημαίνει ότι με κάποιο τρόπο τους βοηθάς — είτε το ξέρεις είτε όχι.

Οι πάντες βρίσκονται κάτω από το βάρος μεγάλης δυστυχίας, οι πάντες βρίσκονται κάτω από μεγάλο πόνο, όλων των ανθρώπων η καρδιά πονάει. Υπάρχει πολύς πόνος. Ο Ατίσα όμως λέει και κάτι άλλο, που είναι το κλειδί για να βιώσεις τη μέθοδο και να μη μείνει θεωρητική, στα λόγια.

Λέει:

Άρχισε την ανάπτυξη από τον εαυτό σου.

Πριν μπορέσεις να μεταμορφώσεις τον πόνο ολόκληρης τής ύπαρξης, πρέπει να αρχίσεις πρώτα από τον εαυτό σου. Αυτό είναι ένα από τα θεμελιώδη μυστικά τής εσωτερικής ανάπτυξης. Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα στους άλλους, που να μην το έχεις κάνει προηγουμένως στον εαυτό σου. Αν πονάς τον εαυτό σου, θα πονάς και τους άλλους. Αν είσαι πονοκέφαλος για τον εαυτό σου, θα είσαι πονοκέφαλος και για τους άλλους. Αν είσαι ευτυχία για τον εαυτό σου, θα είσαι ευτυχία και για τους άλλους.

Ό,τι μπορείς να κάνεις στους άλλους, πρέπει να το έχεις κάνει προηγουμένως στον εαυτό σου, επειδή αυτό είναι το μοναδικό πράγμα που μπορείς να μοιραστείς.

Άρχισε την ανάπτυξη από τον εαυτό σου.

Συνεχίζεις να αποφεύγεις τον ίδιο σου τον πόνο. Αν νιώθεις ότι πονάς, ανοίγεις το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση και ξεχνιέσαι. Αρχίζεις να διαβάζεις εφημερίδα, ώστε να μπορέσεις να ξεχάσεις τα βάσανά σου ή πηγαίνεις στον κινηματογράφο ή στο φίλο σου ή στη φίλη σου. Πηγαίνεις γιαψώνια, πηγαίνεις στο κλαμπ, ώστε με κάποιο τρόπο να κρατάς τον εαυτό σου μακριά από τον εαυτό σου, ώστε να μην βλέπεις την πληγή, ώστε να μην χρειάζεται να παραδεχθείς πόσο πολύ πονάς μέσα σου.

Οι άνθρωποι κάνουν το κάθε τι για να αποφύγουν τον εαυτό τους. Δεν γνωρίζουν ούτε καν τον δικό τους πόνο. Πώς μπορούν να νιώσ ουν τον πόνο ολόκληρη ς τής ύπαρξης;

Πρώτα πρέπει να αρχίσεις με τον εαυτό σου. Αν νιώθεις πόνο, άφησε τον να γίνει διαλογισμός. Κλείσε τις πόρτες και κάθισε σιωπηλά. Πρώτα νιώσε τον πόνο, με τη μεγαλύτερη δυνατή ένταοη που είναι εφικτό. Κάποιος σε πρόσβαλλε. Τώρα, ο καλύτερος τρόπος για να αποφύγεις τον πόνο είναι να πας και να τον προσβάλλεις κι εσύ. Αυτό όμως δεν είναι διαλογισμός.

Αν κάποιος σε πρόσβαλλε, νιώσε ευγνωμοσύνη γι’ αυτόν, γιατί σού έδωσε την ευκαιρία να αισθανθείς μια βαθιά πληγή μέσα σου. Σού την άνοιξε εκείνη την πληγή. Η πληγή μπορείνα δημιουργήθηκε από πάμπολλες προσβολές, που έχεις υποφέρει σε όλη σου τη ζωή. Μπορεί αυτός που σε πρόσβαλλε να μην είναι η αιτία για όλο σου τον πόνο, οού τον έβγαλε όμως στην επιφάνεια.

Κλείσου λοιπόν στο δωμάτω σου και κάθισε σιωπηλά, χωρίς θυμό για τον άνθρωπο. Παρατήρησε το συναίσθημα που υπάρχει μέσα σου. Νιώσε τον πόνο που έχεις απωθήσει, νιώσε την προσβολή.

Και τότε θα εκπλαγείς: Θα δεις ότι δεν βρίσκεται εκεί μόνο ο άνθρωπος που σε πρόσβαλλε, αλλά θα αρχίσουν να έρχονται στη μνλημη σου όλοι οι άνθρωποι που σε έχουν κατα καιρούς προσβάλλει.

Δεν θα αρχίσεις απλώς να τους θυμάσαι, αλλά θα αρχίσεις να ξαναζείς τις προσβολές. Θα μπεις σε ένα είδος πρωτογενούς θεραπείας - θα είναι σαν να κάνεις πράιμαλ.

Νιώσε τον πόνο, μην τον αποφεύγεις. Γι'αυτό, σε πολλές θεραπείες λένε στον ασθενή να μην παίρνει ναρκωτικά πριν αρχίσει η θεραπεία, για τον απλό λόγο ότι τα ναρκωτικά είναι ένας τρόπος για να αποφύγεις τον εσωτερικό σου πόνο. Δεν σου επιτρέπουν να δεις τις πληγές σου, τις καταπιέζουν, δεν σε αφήνουν να μπεις μέσα στον πόνο σου. Κι αν δεν μπεις μέσα στον πόνο σου, δεν μπορείς να τον ελευθερώσεις από τη φυλακή του.

Είναι απολύτως επιστημονικό το να αφήοείς όλα τα ναρκωτικά πριν μπεις οε ένα θεραπευτικό γκρουπ, ακόμη και ναρκωτικά όπως ο καφές, το τσάι, το κάπνισμα, επειδή και αυτά είναι τρόποι για να ξεφεύγεις.

Έχεις παρατηρήσει;Όποτε νιώθεις νευρικά, αμέσως αρχίζεις να καπνίζεις. Είναι ένας τρόπος για να απσφύγεις τη νευρικότητα, επειδή το κάπνισμα σε κρατάει απασχολημένο.

Στην πραγματικότητα, συμβαίνει μια παλινδρόμηση. Το κάπνισμα σε ξανακάνει να νιώθεις σαν παιδί, ανέμελος, χωρίς ευθύνες, επειδή το κάπνισμα είναι συμβολικό βύζαγμα. Ο ζεστός καπνός που μπαίνει μέσα σου, σε πηγαίνει πίσω στις μέρες που σε τάΐζε το στήθος τής μητέρας σου και έμπαινε μέσα σου το ζεστό γάλα. Η θηλή έχει γίνει τώρα τσιγάρο. Το τσιγάρο είναι μια συμβολική θηλή.

Μέσα από την παλινδρόμηση αποφεύγεις τις ευθύνες και τους πόνους τής ενήλικης ζωής σου. Καί αυτό συμβαίνει μέσα από πολλά και διάφορα ναρκωτικά. Ο σύγχρονος άνθρωπος παίρνει ναρκωτικά, όσο ποτέ άλλοτε, επειδή ο σύγχρονος άνθρωπος ζει μέσα σε τεράστιο πόνο. Χωρίς ναρκωτικά τού είναι ανέφικτο να ζήσει. Αυτά τα ναρκωτικά δημιουργούν ένα φράχτη. Σε κρατούν ναρκωμένο, δεν οε αφήνουν να είσαι αρκετά ευαίσθητος στον πόνο.

Το πρώτο πράγμα είναι να κλείσεις τις πόρτες και να σταματήσεις κάθε είδους ασχολία — να βλέπεις τηλεόραση, να ακούς ραδιόφωνο, να διαβάζεις εφημερίδα. Σταμάτα όλες τις ασχολίες, επειδή και αυτές είναι ναρκωτικά με μια έννοια. Απλώς μείνε μόνος και εντελώς στάσιμος.

Ο Aτίσα λέει: Απλώς να είσαι ο εαυτός που. Όποιος κι αν είναι ο πόνος και όσο μεγάλος κι αν είναι, άφησέ τον να βρίσκεται εκεί. Πρώτα βίωσέ τον σε όλη του την ένταση. Θα είναι δύσκολο, θα σου ξεριζώσει ι:ην καρδιά. Μπορεί να αρχίσεις να κλαις σαν παιδί, μπορεί να κυλιέσαι οτο πάτωμα ατιό τον βαθύ πόνο, μπορεί να παραμορφωθεί το σώμα σου, μπορεί ξαφνικά να συνειδητοποιήσεις ότι ο πόνος δεν είναι μόνο στην καρδιά, αλλά σ’ ολόκληρο το σώμα, ότι ολόκληρο το σώμα σου δεν είναι τίποτε άλλο παρά πόνος και μόνο πόνος.

Αν τον βιώσεις - και αυτό έχει τρομακτική σημασία - τότε άρχισε να τον απορροφάς. Μην τον πετάξεις μακριά. Είναι ιόοο πολύτιμη ενέργεια, μην τον πετάς.

Απορρόφησε τον, πιες τον, δεξου τον, καλωσόρισε τον, νιώσε ευγνωμοσύνη γι’ αυτόν. Και πες στον εαυτό σου: «Αυτή τη φορά, θα τον πιω και θα τον δεχτώ σαν επισκέπτη. Αυτή τη φορά θα τον καταπιώ.»

Μπορεί να σου πάρει μερικές μέρες, μέχρι να είσαι έτοιμος να τον καταπιείς, αλλά την ημέρα που θα συμβεί, θα έχεις περάσει από εκείνη την πόρτα που μπορεί να σε πάει πάρα πολύ μακριά.Έχει αρχίσει ένα καινούριο ταξίδι στη ζωή σου, κινείοαι προς ένα καινούριο είδος ύπαρξης, επειδή τη στιγμή που αποδέχεσαι τον πόνο, χωρίς να τον απορρίπτεις, αμέσως αλλάξει ολόκληρη η ποιότητά του. Δεν είναι άλλο πια πόνος — είναι καθαρή ενέργεια.

Στην πραγματικότητα, θα εκπλαγείς, δεν θα μπορείς να το πιστέψεις. Δεν μπο-ρείς να πιστέψεις ότι ο πόνος μπορεί να γίνει χαρά, ότι μπορεί να μεταμορφωθεί σε έκσταση. Στην καθημερινή ζωή όμως έχεις αντιληφθεί ότι τα αντίθετα πάντοτε ενώνονται, ότι δεν είναι αντίθετα, αλλά συμπληρωματικά.

Παρατήρησε ένα παλιό ρολόι με εκκρεμές. Το εκκρεμές πηγαίνει αριστερά, στο αριστερό άκρο κι όταν φτάσει στο σημείο πέρα από το οποίο δεν μπορεί να πάει, τότε αρχίζει να κινείται προς τα δεξιά.

Τα αντίθετα είναι συμπληρωματικά. Αν μπορέσεις να υποφέρεις τον πόνο ολοκληρωτικά, με μεγάλη ένταση, θα εκπλαγείς. Την πρώτη φορά δεν θα το πιστεύεις — ότι ο πόνος σου απορροφάται με τη θέλησή σου, ότι τον καλωσορίζεις και μεταμορφώνεται στην υπέρτατη ευτυχία. Η ίδια ενέργεια που γινόταν πόνος, τώρα γίνεται ευτυχία. Η ίδια ενέργεια που γινόταν πόνος, τώρα μεταμορφώνεται στην υπέρτατη ευτυχία.

Άρχισε όμως με τον εαυτό οου. Κάνε ένα μικρό πείραμα με τους πόνους σου, με τα βάσανα και τις δυστυχίες σου. Και από τη στιγμή που θα βρεις το κλειδί, τότε μηορείς να το μοιραστείς και με ολόκληρη την ύπαρξη. Τότε μπορείς να πάρεις όλο τον πόνο, όλου τού κόσμου ή όλων των κόσμων.

Ακολούθησε την εισπνοή σου και θα έρθει η στιγμή που θα δεις ότι η μικρή σου καρδιά είναι μεγαλύτερη από ολόκληρο το σύμπαν — αν γνωρίζεις τι θαύματα μπορεί να κάνει. Και ανάβλυσε την ευτυχία σου. Είναι η ίδια ενέργεια που, περνώντας μέσα από την καρδιά σου, γίνεται ευτυχία. Τότε άφησε τη μακαριότητα να ακολουθήσει την εκπνοή και να φτάσει σε όλες τις απόμερες γωνιές τής ύπαρξης.

Ο Ατίσα λέει: Αυτό είναι συμπόνια. Συμπόνια είναι το να γίνεις δύναμη μεταμόρφωσης στην ύπαρξη, να μεταμορφώνεις το άσχημο σε όμορφο, να φιλάς το βάτραχο και να τον μεταμορφώνεις σε πρίγκιπα, να μεταμορφώνεις το σκοτάδι σε φως. Συμπόνια είναι το να γίνεις ένα τέτοιο μέσο μεταμόρφωσης.

Η βουδιστική αλχημεία είναι η μεταμόρφωση του ού πόνου. Ο πόνος δεν είναι εναντίον σου, απλώς εσύ δεν ξέρεις πώς να τον χρησιμοποιήσεις.

Το δηλητήριο δεν είναι εχθρός σου, απλώς εσύ δεν ξέρεις πώς να φτιάξεις φάρμακο από αυτό. Σε σοφά χέρια, το δηλητήριο γίνεται γιατρικό. Σε ανόητα χέρια, το γιατρικό μπορεί να γίνει δηλητήριο. Όλα εξαρτώνται από σένα, από την επιδεξιότητά σου.

Αυτή είναι η βουδιστική οπτική και πυτή είναι η συνεισφορά τού βουδισμού οτον κόσμο, επειδή αυτή είναι μια εσωτερική αλχημεία: Αποδέξου τον πόνο. Μην αντιστέκεσαι, μην τον πολεμάς, μη θυμώνεις μαζί του. Απορρόφησέ τον — επειδή μόνο έτσι μπορεί να μεταμορφωθεί σε φώτιση.

Ή τέχνη τού να μεταμορφώνεις τον πόνο και τα βάσανα σε κάτι καλό είναι η τέχνη τού να βλέπεις την αναγκαιότητα τού αντίθετου. Το φως μπορεί να υπάρξει μόνο αν υπάρχει το σκοτάδι. Τότε γιατί μιοείς το σκοτάδι; Χωρίς το σκοτάδι δεν θα υπήρχε φως, οπότε εκείνοι που αγαπούν το φως και μισούν το σκοτάδι, βρίσκονται σε δίλημμα. Δεν ξέρουν τι κάνουν.

Η ζωή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το θάνατο. Τότε, γιατί μισείς το θάνατο; Ο θάνατος δημιουργεί το πλαίσιο για να υπάρξει η ζωή. Ο θάνατος είναι ο μαυροπίνακας, πάνω στον οποίο γράφεται η ζωή με άσπρη κιμωλία. Ο άγιος μπορεί να υπάρξει μόνο επειδή υπάρχει ο αμαρτωλός. Γι’ αυτό, ο Βούδας λέει να μη μισείς τον αμαρτωλό. Είναι ol δύο πλευρές τού ίδιου νομίσματος.

Πρέπει κανείς να δεχτεί και τις δύο όψεις σαν μέρος τού πακέτου τής ζωής. Με αυτή τη δεκτικότητα, μπορείς να μεταμορφώσεις τα πράγματα. Μόνο μέσα από αυτή τη δεκτικότητα είναι εφικτή η μεταμόρφωση.

Αν ταυτιστείς με τον πόνο, δεν θα μπορέσεις να τον απορροφήσεις. Τη στιγμή που ταυτίζεσαι με τον πόνο, θέλεις να τον ξεσκαρτάρεις, να τον πε-τάξείς, να τον ξεφορτωθείς, επειδή είναι οδυνηρός. Αν όμως είσαι παρατηρητής, τότε ο πόνος χάνει όλα του τα αγκάθια. Τότε ο πόνος υπάρχει και εσύ τον παρατηρείς. Εσύ είσαι απλώς ο καθρέφτης. Δεν έχεις καμία σχέση μαζί του.

Η ευτυχία έρχεται και φεύγει, η δυστυχία έρχεται και φεύγει, όμως εσύ βρίσκε-σαι πάντοτε εκεί — ένας καθρέφτης που καθρεφτίζει. Η ζωή έρχεται και φεύγει, ο θάνατος έρχεται και φεύγει, όμως ο καθρέφτης δεν επηρεάζεται από τίποτα.

Όταν είσαι παρατηρητής, δημιουργείται απόσταση. Και μόνο όταν υπάρχει απόσταση, μπορείς να παρατηρήσεις αυτό που συμβαίνει. Είναι μέσα από αυτή την παρατήρηση, μπορείς να μεταμορφώσεις τα κατώτερα μέταλλα σε χρυσό. Μόνο μέσα απ’ αυτή την παρατήρηση γίνεσαι επιστήμονας του εσώτερου, ενας ανεπηρέαστος παρατηρητής. Τώρα ξέρεις ότι τα αντίθετα δεν είναι αντίθετα και μπορούν να μετατρέπονται το ένα στο άλλο. Τότε δεν ασχολείσαι καθόλου με το πώς να απαλλαγείς από τον πόνο, αλλά με το πώς να τον μεταμορφώσεις σε κάτι ευεργετικό. Τότε μεταμορφώνεις το δηλητήριο σε νέκταρ.