Του Βελισσάριου Δραγάτση

Η συμπαγής πολιτική γραμμή που τήρησε ο αείμνηστος Πρόεδρος της Κύπρου Τάσσος Παπαδόπουλος ανάγκασε τις Ηνωμένες Πολιτείες να αλλάξουν την τακτική τους αλλά και τους αντικειμενικούς στόχους τους ως προς το Κυπριακό. Αυτή είναι η εκτίμηση από τις διαρροές νέων εμπιστευτικών αρχείων από τις πρεσβείες των ΗΠΑ στην Αθήνα και τη Λευκωσία, που διέρρευσαν από τα Wikileaks.

Ενάμισι χρόνο μετά το κρίσιμο δημοψήφισμα που έγινε στην Κύπρο το 2004, άλλαξε ολόκληρη η τακτική της Ουάσινγκτον για το εθνικό θέμα. Από το φθινόπωρο του 2005, οι Αμερικανοί άλλαξαν ρητορική και απέφυγαν οποιαδήποτε αναφορά στο Σχέδιο Ανάν και περιορίστηκαν στη γενικόλογη στήριξή τους προς τον γ.γ. του ΟΗΕ και τις καλές του υπηρεσίες.

Σύμφωνα με έγκυρους διπλωματικούς αναλυτές, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήθελαν επ' ουδενί λόγω να μεταφερθεί το Κυπριακό στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να ξεφύγει από τη δικαιοδοσία του ΟΗΕ. Ταυτοχρόνως, τα νέα δεδομένα έπεισαν το Σταίητ Ντηπάρτμεντ ότι είχε έρθει η στιγμή που οι Κύπριοι θα αναλάβουν να ξεκαθαρίσουν τα του οίκου τους χωρίς ιδιαίτερες εξωτερικές παρεμβάσεις.

Στο τηλεγράφημα "05NICOSIA1585" που φέρει την ένδειξη «εμπιστευτικό» κι έχει συνταχθεί στις 29 Σεπτεμβρίου 2005, από την υπ' αριθμόν δύο στην ιεραρχία της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Λευκωσία, επιτετραμμένο κ. Τζέιν Ζίμερμαν.

Η κ. Ζίμερμαν αναφέρει ότι από την ημέρα των δημοψηφισμάτων:

«Η ρητορική και η θέση μας πάνω στο Κυπριακό υπήρξε ξεκάθαρη και συνεπής. Υποστηρίζουμε τον γ.γ. του ΟΗΕ και την αποστολή των καλών του υπηρεσιών. »Πιστεύουμε πως το Σχέδιο Ανάν αντιπροσώπευε μία δίκαιη και βιώσιμη λύση.

»Επιπρόσθετα, επιθυμούμε όπως η ελληνοκυπριακή πλευρά, η οποία και απέρριψε το Σχέδιο, διατυπώσει τις ανησυχίες της «με σαφήνεια και οριστικότητα», ούτως ώστε ο γ.γ. να μπορέσει να αξιολογήσει κατά πόσον οι ενστάσεις δικαιολογούν την έναρξη άλλης μιας προσπάθειας για επίλυση του προβλήματος.

»Παρά το ότι η συνέπεια αποτελεί αρετή, το μήνυμα αυτό διαστρεβλώθηκε, τόσο από την ελληνοκυπριακή ηγεσία, όσο και από τα ελληνοκυπριακά ΜΜΕ, σε βαθμό που πλήττονται τα συμφέροντά μας.

»Θα πρέπει να επανεξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο συζητούμε το Κυπριακό στις δημόσιες δηλώσεις μας, ώστε να ελαχιστοποιήσουμε την ικανότητα των Ελληνοκυπριακών κ και του ελληνόφωνου Τύπου να προκαλούν ζημιά.

»Η Πρεσβεία μας εισηγείται, να περιοριστούμε στο να εκφράζουμε τη στήριξή μας προς τον γ.γ. του ΟΗΕ και την αποστολή των καλών του υπηρεσιών, ενισχύοντας την αμέριστη στήριξή μας γενικώς (και όχι ιδιαίτερα επί του Σχεδίου Ανάν) για λύση του Κυπριακού, καθώς και τη σημασία του να αναλάβουν οι ίδιοι οι Κύπριοι την ιδιοκτησία της διαδικασίας».

Εμπόδιο το Σχέδιο Ανάν

Σύμφωνα με το ντουκουμέντο αυτό, φαίνεται ότι το στέλεχος της αμερικανικής διπλωματίας εκτιμά ότι η στήριξη της Ουάσινγκτον στο «Σχέδιο Ανάν» δεν βοηθούσε στην εξέλιξη των επαφών και των διαβουλεύσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων της Μεγαλονήσου.

Σημειώνει μάλιστα:

«Η ελληνοκυπριακή ηγεσία έχει μετατρέψει σε εργαλείο της το δημόσιο μας μήνυμα προκειμένου να ενισχύσει τα δικά της διαπιστευτήρια, ότι δηλαδή υπερασπίζεται τα ελληνοκυπριακά συμφέροντα από τις επιδρομές των ξένων Τουρκόφιλων.

»Ο πρόεδρος, κ. Τ. Παπαδόπουλος, και οι σύμμαχοί του, αποκομίζουν παράλληλα πολιτικό όφελος από την έκκλησή μας προς την ελληνοκυπριακή πλευρά να διατυπώσει τις ανησυχίες της «με σαφήνεια και οριστικότητα».

»Η ελληνοκυπριακή ηγεσία και ορισμένοι συντηρητικοί σχολιαστές, έχουν δηλητηριάσει τόσο πολύ την κατάσταση, που οποιαδήποτε προσπάθεια να υπερασπιστείς, κάποια ιδιαίτερη πρόνοια του Σχεδίου Ανάν, εκλαμβάνεται ως μέρος μιας αγγλοαμερικανικής συνωμοσίας που θέλει να επιβραβεύσει την Τουρκία και να τιμωρήσει τους Ελληνοκύπριους».

Παρατηρεί η κ. Ζίμερμαν ότι η φιλολογία που αναπτύχθηκε αν το Σχέδιο Ανάν αποτελεί «βάση διαπραγμάτευσης», «βάση λύσης», «σημείο αναφοράς» ή «σημείο εκκίνησης», είναι στείρα και αντιπαραγωγική και προσθέτει: «Δεν θέλουμε να δώσουμε διπλωματική μάχη σε αυτό το πεδίο».

Το δεύτερο ανώτερο στέλεχος στην ιεραρχία της αμερικανικής πρεσβείας στη Λευκωσία, η κ. Τζέιν Ζίμερμαν επισημαίνει πως η ελληνοκυπριακή ηγεσία επιμένει πως έχει ικανοποιήσει το αίτημα του γ.γ. του ΟΗΕ, για «σαφήνεια και οριστικότητα» στις θέσεις των Ε/Κ, (πράγμα το οποίο η ίδια αμφισβητεί), και ότι ο κ. Τ. Παπαδόπουλος, δηλώνει με τρόπο πειστικό (τουλάχιστον εντός της κοινότητάς του), πως η αποστολή του κ. Τζιωνή στη Νέα Υόρκη τον Μάιο του 2005, είχε ικανοποιήσει το σχετικό αίτημα, και πως όποιοι δεν το αναγνωρίζουν αυτό, είναι «νεροκουβαλητές» της Άγκυρας. Χαρακτηριστικά, δε, προσθέτει ότι «αυτή η φράση φαίνεται να έχει μεγάλη απήχηση στο ελληνοκυπριακό κοινό».

Οι εισηγήσεις Ζίμερμαν

Με το έγγραφο αυτό, η κ. Ζίμερμαν διατυπώνει εισήγηση τεσσάρων σημείων προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, τις αμερικανικές πρεσβείες σε Άγκυρα, Αθήνα και Λονδίνο και τις διπλωματικές αποστολές στη Νέα Υόρκη και τις Βρυξέλλες:

1. Οι ΗΠΑ παραμένουν σταθερά δεσμευμένες για λύση του Κυπριακού και θα εργαστούμε με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη προς την επίτευξη αυτού του στόχου.

2. Στο τέλος της ημέρας, δεν είναι ούτε οι ΗΠΑ, ούτε ο ΟΗΕ, ούτε η Ε.Ε. που θα βρουν λύση στο κυπριακό πρόβλημα.

3. Η πρωτοβουλία και οι ιδέες πρέπει να έρθουν από τους ίδιους τους Κύπριους.

4. Είμαστε πρόθυμοι να στηρίξουμε όλα τα μέρη σε αυτή τη διαδικασία.

Η παρέμβαση του κ. Ρις

Οκτώ μέρες μετά, τη σκυτάλη παίρνει ο τότε πρέσβυς των ΗΠΑ στην Αθήνα κ. Τσαρλς Ρίς. Με το τηλεγράφημα 05ATHENS2647, ημερομηνίας 07 Οκτωβρίου 2005, μεταξύ άλλων διατυπώνεται η εκτίμηση ότι «o όλος καβγάς σχετικά με την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων Ε.Ε.-Τουρκίας στις 3 Οκτωβρίου, προσφέρει μια καλή ευκαιρία να δούμε με μια φρέσκια ματιά το Κυπριακό πρόβλημα και να υπογραμμίσουμε τη σημασία της κατανόησης του ακανθώδους αυτού ζητήματος».

Στη συνέχεια διατυπώνεται η εκτίμηση πως, αν η αμερικανική πλευρά ζητήσει από την Αθήνα να ασκήσει πίεση στον κ. Τ. Παπαδόπουλο, θα λάβει για άλλη μια φορά την πάγια απάντηση πως τέτοιες πολιτικές παρεμβάσεις είναι δύσκολες, και ο Αμερικανός πρέσβης προχωρεί στην εξής εισήγηση:

«Συνεπώς, προκειμένου να εξέλθουμε από το τέλμα, να ξεκινήσουν ξανά οι διαπραγματεύσεις και να αλλάξει το κλίμα, εισηγούμαστε να διερευνηθεί το ενδεχόμενο όπως η Γενική Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών, διορίσει μια «ομάδα σοφών», η οποία να αποτελείται από διακεκριμένους Έλληνες, Τούρκους, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, με επικεφαλής μια διεθνούς κύρους προσωπικότητα.

Για να είναι επιτυχής, μια τέτοια ομάδα πρέπει να έχει εξειδικευμένη εντολή, η οποία να αποκλείει αμφισβητούμενες διαδικασίες τύπου "συζητήσεων με μηδενικό αποτέλεσμα" και να εστιάζει στο ενδεχόμενο ενός θετικού κοινού μέλλοντος, όπου Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, θα ζουν μαζί στα πλαίσια μιας διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας».

Διατυπώνονται εκ μέρους του κ. Ρις και κάποιες χρήσιμες ιδέες για την εξέλιξη των διπλωματικών ενεργειών απ' όλες τις πλευρές. Οι ενέργειες αυτές προβλέπουν για τη θωράκιση των αμερικανικών θέσεων και την προώθηση των αντικειμενικών σκοπών του Σταίητ Ντηπάρτμεντ επί του θέματος:

• Από την Ελλάδα: Βραχυπρόθεσμα, χρειαζόμαστε να επαναλάβει τη δέσμευσή της για τις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού, πως η χρονική στιγμή είναι κατάλληλη και πως ο τόπος (locus) των προσπαθειών παραμένουν τα Η.Ε. (και όχι η Ε.Ε.).
• Επίσης με την Ελλάδα: Μεσοπρόθεσμα, να βρεθούν θέματα τα οποία είναι σημαντικά για τον Τ. Παπαδόπουλο και τα οποία εξαρτώνται από τη βοήθεια της Ελλάδας. Ίσως έτσι δημιουργηθούν οι συνθήκες για την άσκηση των κατάλληλων πιέσεων.
• Στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ: Μέχρι το τέλος του έτους πρέπει να γίνει μια συζήτηση σχετικά με τα επόμενα βήματα της Κύπρου, προκειμένου να τονιστεί η πρωτοκαθεδρία των Η.Ε. σε ό,τι αφορά τη διαδικασία επίλυσης.
• Να γίνουν στενές διαβουλεύσεις με τα πέντε μόνιμα μέλη του Σ.Α. προκειμένου να διασφαλίσουμε πως Ρωσία και Κίνα δεν θα ασκήσουν βέτο για να μπλοκάρουν τη διαδικασία, αλλά και επειδή είναι λογικό να έχουμε τις δύο αυτές σημαίνουσες (μη μέλη της Ε.Ε.) χώρες να στηρίζουν την όλη προσπάθεια.
• Εντός της Ε.Ε : Να εντοπίσουμε 2-3 μέλη «κλειδιά», που να συμφωνούν με την άποψη πως η Ε.Ε. δεν είναι το σωστό πλαίσιο στο οποίο πρέπει να επιδιωχθεί μια συνολική λύση του Κυπριακού.

Πέντε πρόσωπα «κλειδιά»

Υπάρχουν όμως και νέα απόρρητα έγγραφα του Wikileaks για την Ελλάδα και τους Έλληνες πολιτικούς κ.κ. Γιώργο Παπανδρέου, Αντώνη Σαμαρά, Κώστα Καραμανλή, Θόδωρο Πάγκαλο, Ντόρα Μπακογιάννη. Τα περισσότερα προέρχονται από την πρεσβεία των στην Αθήνα.

Για τον Γιώργο Παπανδρέου, ο Αμερικανός πρέσβης κ. Ντάνιελ Σπέκχαρντ, σε τηλεγράφημά του, μετά την δεύτερη νίκη της ΝΔ στις εκλογές του 2007, σημειώνει πως, «του ήταν πάντα δύσκολο να βρίσκει τις ισορροπίες μεταξύ των βαρόνων που κυβέρνησαν με τον πατέρα του, του νέου αίματος από τον δικό του κύκλο, και των τεχνοκρατών του Σημίτη».

Τα τηλεγραφήματα αναφέρουν ότι ο τέως πρωθυπουργός κ. Γιώργος Α. Παπανδρέου, μετά τις εκλογές του 2007, ήταν αντιμέτωπος ακόμα και με υποστηρικτές του. «Κάποιοι από τους υποστηρικτές του παραδέχονται πως ακόμα κι αν ο κ. Γ. Παπανδρέου νικήσει, το κόμμα χρειάζεται αλλαγή ηγεσίας», επισημαίνεται.

Ο πρέσβης κ. Ντάνιελ Σπέκχαρντ, το 2008 σημειώνει: «Σε μία προσπάθεια να προσελκύσει παραδοσιακούς ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ και να θωρακίσει την θέση του απέναντι σε κατηγορίες ότι ξεπουλιέται σε Αμερικάνους, έχει καταφύγει το τελευταίο διάστημα σε αχαρακτήριστα αντιαμερικανικά σχόλια».

Πάντως, λίγες ημέρες μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον κ. Παπανδρέου, το φθινόπωρο του 2009, η ρητορική του κ. Σπέκχαρντ αλλάζει:

«Στην προηγούμενη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, διετέλεσε ΥΠΕΞ, και έχει δημιουργήσει καλή φήμη στην διεθνή κοινότητα σαν ένας "σκεπτόμενος και εποικοδομητικός συνομιλητής" (σ.σ. !). Στο εσωτερικό θα πρέπει να προσέξει την "ρητορική" του για να αποφύγει χαρακτηρισμούς όπως ότι είναι "αμερικανάκι"».

Όσον αφορά στα πρόσωπα που συμμετείχαν στο πρώτο υπουργικό συμβούλιο με πρωθυπουργό τον κ. Παπανδρέου, ο τότε αμερικανός πρέσβυς κ. Σπέκχαρντ σχολιάζει: «Ο Παπανδρέου διόρισε στην κυβέρνησή του, (το έτος 2009), ίσους σχεδόν αριθμούς βετεράνους και πρωτοεμφανιζόμενους. Αυτές οι δυο ομάδες συνυπάρχουν άβολα στα ίδια υπουργεία».

Ο κ. Θεόδωρος Πάγκαλος

Σχετικώς με τον κ. Θόδωρο Πάγκαλο, στα αμερικανικά έγγραφα παρουσιάζεται «ως επηρεασμένος από τα διδάγματα του Μαοϊκού κινήματος», ενώ ξεχωρίζει «για την καυστική του γλώσσα, εκθέτοντας φίλους και εχθρούς».

Στις 15 Φεβρουαρίου 2008 ο Θεόδωρος Πάγκαλος συναντά τον αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα. Ο τότε Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης μιλά «αιχμηρά» και ανοιχτά στον πρέσβη κ. Ντάνιελ Σπέκχαρντ, για το θέμα των Σκοπίων, λέγοντας ότι οι αυτοαποκαλούμενοι "Μακεδόνες", θα έπρεπε να χρησιμοποιούν όποιο όνομα θέλουν και ότι το θέμα της ονομασίας είναι γελοίο και καταστροφή από την αρχή. Ο κ. Πάγκαλος ισχυρίζεται ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να θεωρεί τιμή το ότι θέλουν να χρησιμοποιήσουν το όνομα Μακεδονία. Λέει ακόμα ότι, είναι επίσης γελοίος ο ελληνικός φόβος του "αλυτρωτισμού", ο οποίος, βγαίνει από τις φοβίες των δεξιών, οι οποίες προέρχονται από τον εμφύλιο και από το φόβο, μήπως έρθουν στην Ελλάδα κομμουνιστές από σλαβικές χώρες.

Σ' αυτήν την αναφορά, ο τότε πρέσβυς των ΗΠΑ κ. Σπέχαρντ επαναλαμβάνει ότι ο κ. Πάγκαλος είναι γνωστός για τον αιχμηρό του λόγο και τις μη διπλωματικές προσεγγίσεις. Σύμφωνα μάλιστα με το έγγραφο, ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης υοστηρίζει ότι οι ΗΠΑ δεν θα έπρεπε να ανησυχούν μήπως η Ελλάδα θα τις κατηγορήσει ότι δεν έλυσαν το πρόβλημα της ονομασίας, χαρακτηρίζει λογική προσέγγιση την πρόταση Νίμιτς.

Αναφέρεται επίσης ειδική αναφορά του κ. Πάγκαλου, σύμφωνα με την οποία είχε πει στην υπουργό Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, ότι το ΠΑΣΟΚ δεν θα επιχειρούσε να εκμεταλλευτεί το ζήτημα, αν και θα ασκούσε κριτική στην κυβέρνηση για τους χειρισμούς της.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και το σχόλιο του κ. Πάγκαλου προς τον κ. Σπέκχαρντ για τον κ. Παπανδρέου: «Ο Παπανδρέου είναι έντιμος και ευθύς, αλλά κακός στην επικοινωνία και όχι ηγέτης».

Ο κ. Κώστας Καραμανλής

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, η αναφορά της πρεσβείας για τον πρώην πρωθυπουργό κ. Κώστα Καραμανλή, στην οποία περιγράφεται η πρώτη συνάντηση του τότε πρωθυπουργού με τον τότε νέο πρέσβη των ΗΠΑ κ. Ντάνιελ Σπέκχαρντ.

«Ο πρωθυπουργός ήταν άνετος, εκφράζοντας με κάθε ευκαιρία τον σεβασμό και την τρυφερότητα του για τις ΗΠΑ. Η συζήτηση κύλησε χωρίς παύσεις και όταν το θέμα πέρασε στο Κοσσυφοπέδιο και το Μακεδονικό η συζήτηση άναψε», επισημαίνεται σε τηλεγράφημα που εστάλη στις 5 Ιανουαρίου 2008 ενώ γίνεται ιδιαίτερη αναφορά ότι ο κ. Καραμανλής «καθόταν στην άκρη της καρέκλας του και έπαιζε με το κομπολόι του».

Ο κ. Σπέκχαρντ μετέφερε επίσης και τη συμβουλή του κ. Καραμανλή μετά το τέλος της συναντήσεώς τους σε αναφορά προς το Σταίητ Ντηπάρτμεντ. Ο πρέσβυς γράφει πως ο τότε πρωθυπουργός τού είπε: «Πρέπει να είσαι διακριτικός, να μην έχεις πολλά πάρε-δώσε με πολιτικούς, δημοσιογράφους, και επιφανείς επιχειρηματίες, γιατί θα γίνεις στόχος βαλκανικού κουτσομπολιού».

Αντώνης Σαμαράς – Ντόρα Μπακογιάννη

Στα τηλεγραφήματα που διέρρευσαν από το Wikileaks γίνονται ιδιαίτερες αναφορές τόσο στον κ. Αντώνη Σαμαρά, όσο και στην κ. Ντόρα Μπακογιάννη. Σε τηλεγράφημα που εστάλη από την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 2009 γίνεται ειδική αναφορά στον σημερινό πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας κ. Αντώνη Σαμαρά.

Το έγγραφο αναφέρει επί λέξει:

«Η επανεμφάνιση του φιλοαμερικανού Σαμαρά από την πολιτική ερημιά, είναι καθαρά σχεδιασμένη ως ένας τρόπος να επανενταχθεί σε κυβέρνηση της Ν.Δ., προετοιμάζοντάς τον για μεγαλύτερα πράγματα στο μέλλον. (...)

Θα του ταίριαζε καλύτερα κάποιο από τα οικονομικά υπουργεία ή το υπ. Εξωτερικών, στο οποίο κάποτε ήταν υπουργός, αλλά τώρα μάλλον δεν θα μπορούσε να δουλέψει με την Μπακογιάννη ή από κάτω της.

Όσον αφορά στην κ. Ντόρα Μπακογιάννη, το πρώτο τηλεγράφημα που φεύγει από την πρεσβεία μετά τον ανασχηματισμό της κυβέρνησης Καραμανλή τιτλοφορείται ως «η νέα υπουργός εξωτερικών, μια παλιά φίλη των ΗΠΑ». Εκτιμάται πως ήταν «φυσική και αναμενόμενη» την αλλαγή σκήπτρων στο ΥΠΕΞ από τον κ. Πέτρο Μολυβιάτη «στην πιο δημοφιλή δήμαρχο της Αθήνας από την εποχή του Περικλή».