Σε μια εποχή που η Αθήνα στιγματίζεται διεθνώς ως η ευρωπαϊκή πρωτεύουσα με τα μεγαλύτερα προβλήματα, ενώ θλιβερές σκηνές από την καθημερινότητά της προβάλλονται με κάθε ευκαιρία από τα ΜΜΕ, η προσπάθεια ανάδειξης της πραγματικής εικόνας της - και όχι μόνον αυτής των αρνητικών στιγμών της - έρχεται όχι μέσα από κοινωνικούς ή πολιτικούς φορείς αλλά από την αρχιτεκτονική. «Made in Athens» τιτλοφορείται η επίσημη ελληνική πρόταση στην 13η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, που μόλις εγκαινιάστηκε, μια προσέγγιση στην αθηναϊκή πραγματικότητα χωρίς φόβο και πάθος. Δηλαδή, χωρίς σύμπλεγμα κατωτερότητας, αλλά με στόχο ακριβώς στην «ιδιαίτερη δυναμική της Αθήνας κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης», όπως αναφέρουν οι εθνικοί επίτροποι στην Μπιενάλε Πάνος Δραγώνας και Αννα Σκιαδά. Πρόκειται δηλαδή για μια πρόταση που αποκαλύπτει το σημερινό πρόσωπο της Αθήνας υπερασπιζόμενη την ιδιαιτερότητα αλλά και τις δυνατότητές της. Πρόσφορος για την ανάπτυξη αυτού του θέματος άλλωστε είναι ο τίτλος «Common Ground» (Κοινό έδαφος) της εφετινής Μπιενάλε, όπως τον όρισε ο επιμελητής της, ο βρετανός αρχιτέκτονας Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ.

Ο τρόπος με τον οποίο η σύγχρονη αρχιτεκτονική αντιμετωπίζει τον δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο, αλλά και το πεδίο στο οποίο αυτά τα δύο συναντώνται, οι ανάγκες της ατομικότητας μέσα στις «κοινόχρηστες» περιοχές και φυσικά οι απαντήσεις που καλείται να δώσει ο αρχιτέκτονας σε νέα επιτακτικά ερωτήματα, οριζόμενα κυρίως από την οικονομική κρίση, είναι το πλαίσιο στο οποίο κινείται η ελληνική πρόταση.

Οκτώ αφηγήσεις με κύριο θέμα την Αθήνα από ισάριθμα αρχιτεκτονικά γραφεία αναπτύσσονται στο ελληνικό περίπτερο της Μπιενάλε. Οι αφηγητές-αρχιτέκτονες αντιμετωπίζουν με προβληματισμό όσα διαδραματίζονται στην πόλη, ταυτόχρονα όμως επιδιώκουν την ανάδειξη των θετικών δυνάμεων, που παρ' όλα αυτά φαίνεται να διαμορφώνονται στο κρίσιμο παρόν, με την πρόθεση εν τέλει να σκιαγραφήσουν ένα καλύτερο μέλλον. Παράλληλα παρουσιάζονται έργα γνωστών ελλήνων αρχιτεκτόνων, φωτογράφων-αρχιτεκτόνων, αλλά και δημιουργικών ομάδων της Αθήνας. Ο στόχος είναι η χαρτογράφηση ενός νέου, κοινού εδάφους που διαμορφώνεται στην Αθήνα της κρίσης. Γιατί οι επιπτώσεις της, όπως η αποσύνθεση του αστικού χώρου και η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, όχι μόνον δεν κρύβονται αλλά αντίθετα επιβάλλουν στους αρχιτέκτονες νέους τρόπους αντιμετώπισης και οπωσδήποτε την προσαρμογή στις νέες συνθήκες.

«Η νεότερη γενιά αρχιτεκτόνων, που επωφελήθηκε από το καλό πρόσωπο της παγκοσμιοποίησης, βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με τη σκληρότητα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, την πτώση του βιοτικού επιπέδου και την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των προτεραιοτήτων του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού» σημειώνουν άλλωστε οι δύο επίτροποι. Τονίζοντας ιδιαίτερα μάλιστα ότι τώρα που τα πρότυπα ευδαιμονισμού των δύο τελευταίων δεκαετιών έχουν καταρριφθεί, αναζητούνται νέοι δρόμοι δημιουργίας. Εκεί λοιπόν που επικρατούσε η επίδειξη πλούτου και γοήτρου η νέα αρχιτεκτονική αντίληψη έρχεται να προτείνει τη διαχείριση κοινών προβλημάτων, πόρων, ιδεών και αξιών. Κάτι σαφώς δύσκολο σε έναν κόσμο που η σημασία του ατομικού είναι κανόνας και αντίθετα η ιδέα της κοινότητας και του δημόσιου χώρου είναι ανύπαρκτη. Από την άλλη όμως η σημερινή κατάσταση μπορεί να θεωρηθεί και ως πρόκληση για τη διερεύνηση των σχέσεων αρχιτεκτονικής και πόλης κατά τη διάρκεια της κρίσης, αλλά και έπειτα από αυτή.

Γύρω από δύο θεματικούς άξονες, που ωστόσο επικεντρώνονται στην ιδιότυπη εικόνα της Αθήνας, κινούνται έτσι οι συμμετοχές. Πρόκειται αφενός μεν για την εξέλιξη της αθηναϊκής πολυκατοικίας ως τοπικής αστικής παράδοσης, αφετέρου δε για τον κατακερματισμό και τη διεκδίκηση του αθηναϊκού δημόσιου χώρου. Φαινόμενο των εντελώς τελευταίων ετών αυτή η διεκδίκηση, αποτελεί το πεδίο σύμπτωσης και σύγκρουσης διαφόρων ομάδων, οι οποίες στερούν έτσι από τους υπόλοιπους κατοίκους τη δυνατότητα χρήσης του δημόσιου χώρου. Ανεξαρτήτως όμως προθέσεων και νομιμοποίησης, είτε πρόκειται για μετανάστες, αστέγους και εξαρτημένα άτομα, είτε για παράνομους μικροπωλητές ή για διάφορα καταστήματα αναψυχής, είτε για εγκληματίες, είτε ακόμη για πολιτικές και κοινωνικές ομάδες, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Μπορεί αυτά να αλλάξουν;

Οι επίτροποι Πάνος Δραγώνας και Αννα Σκιαδά, όπως και οι συμμετέχοντες στην Μπιενάλε αρχιτέκτονες, καταθέτουν τη δική τους απάντηση. Είναι οι Ανδρέας Αγγελιδάκης, Αριστείδης Αντονάς, Γιάννης Αίσωπος, AREA Architecture Research Athens (Στυλιανή Δαούτη, Γιώργος Μητρούλιας, Μιχάλης Ραυτόπουλος), buerger katsota architects (Stephen Buerger, Δήμητρα Κατσώτα), decaARCHITECTURE (Αλέξανδρος Βαΐτσος, Ελενα Ζαμπέλη, Carlos Loperena), draftworks* (Χριστιάνα Ιωάννου, Χρίστος Παπαστεργίου), Point Supreme Architects (Μαριάννα Ρέντζου, Κωνσταντίνος Πανταζής).