στον Mάσιμο Φόρτι, από την εφημερίδα «Il Messaggero»

«Η αιτία αυτής της κρίσης, που εδώ και πέντε χρόνια τουλάχιστον εμπλέκει όλες τις δημοκρατικές χώρες και τους θεσμούς  και που δεν είναι δυνατό να καταλάβουμε πότε θα τελειώσει, είναι το διαζύγιο μεταξύ πολιτικής και εξουσίας». Ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν κατορθώνει αμέσως να φθάσει στο δια ταύτα χωρίς να χάνεται σε περιφράσεις. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι κατέχει το χάρισμα που ο Τσαρλς Ράιτ Μιλς ονόμαζε «κοινωνιολογική φαντασία», δηλαδή την ικανότητα να αποτυπώσει σε μια φράση, σε μια ιδέα, την πραγματικότητα μιας ολόκληρης εποχής. Ο μεγάλος πολωνός σοφός το έκανε αυτό με την παραβολή «Ρευστή ζωή» και «Ρευστή νεωτερικότητα» (τι πιο άπιαστο και φευγαλέο από το νερό και από τις ροές του;) για να περιγράψει με ιδιοφυή διαύγεια την επισφάλεια και την αστάθεια της σύγχρονης κοινωνίας. Ο ίδιος δεν είναι καθόλου ρευστός, αντίθετο είναι ένας άνδρας από σίδερο, ένας ογδονταεπτάχρονος που γυρίζει τον κόσμο χωρίς ανάπαυλα (ταξιδεύει τουλάχιστον εκατό ημέρες το χρόνο για διαλέξεις και συζητήσεις). Δεν υπάρχει ίχνος κούρασης στο λεπτό του σώμα ή στο λιπόσαρκο και επιβλητικό πρόσωπό του που ζωηρεύει χάρη στη λαμπερή του ματιά.

Κα­θη­γη­τή Μπά­ου­μαν, γι’ αυ­τό οι πο­λι­τι­κοί μοιά­ζουν να κά­νουν μια τρύ­πα στο νε­ρό στο θέ­μα της α­ντι­με­τώ­πι­σης της κρί­σης;

Ναι. Η ε­ξου­σία εί­ναι η ι­κα­νό­τη­τα ά­σκη­σης διοί­κη­σης. Η πο­λι­τι­κή εί­ναι αυ­τή που παίρ­νει τις α­πο­φά­σεις, που τις προ­σα­να­το­λί­ζει με τη μια ή την άλ­λη έν­νοια. Τα ε­θνι­κά κρά­τη εί­χαν την ε­ξου­σία να α­πο­φα­σί­ζουν και ε­δα­φι­κή κυ­ριαρ­χία. Όμως αυ­τός ο μη­χα­νι­σμός σα­ρώ­θη­κε ε­ντε­λώς α­πό την πα­γκο­σμιο­ποίη­ση, ε­πει­δή αυ­τή πα­γκο­σμιο­ποίη­σε την πραγ­μα­τι­κή ε­ξου­σία υ­περ­πη­δώ­ντας την πο­λι­τι­κή. Οι κυ­βερ­νή­σεις δεν έ­χουν πια την ε­ξου­σία ή τον έ­λεγ­χο των χω­ρών τους, ε­πει­δή η ε­ξου­σία εί­ναι πο­λύ μα­κριά α­πό τα ε­δά­φη τους. Δια­τρέ­χο­νται α­πό την πα­γκό­σμια ε­ξου­σία του χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού το­μέα, α­πό τις τρά­πε­ζες, α­πό τα μέ­σα ε­νη­μέ­ρω­σης, α­πό την ε­γκλη­μα­τι­κό­τη­τα, α­πό τη μα­φία, α­πό την τρο­μο­κρα­τία… Κά­θε με­μο­νω­μέ­νη ε­ξου­σία ε­μπαί­ζει εύ­κο­λα τους το­πι­κούς κα­νό­νες και το το­πι­κό δί­καιο. Κα­θώς και τις κυ­βερ­νή­σεις. Η κερ­δο­σκο­πία και οι α­γο­ρές δεν έ­χουν κα­νέ­να έ­λεγ­χο, ε­νώ πα­ρα­κο­λου­θού­με την κρί­ση της Ελλά­δας ή της Ισπα­νίας ή της Ιτα­λίας...

Εί­ναι η ε­πο­χή της α­πού­σας ι­διο­κτη­σίας, ό­πως την ο­νό­μα­ζε ο Βέ­μπλεν, του χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού το­μέ­α: Πα­λιό­τε­ρα ή­ταν κα­λύ­τε­ρα;

Ο ση­με­ρι­νός κα­πι­τα­λι­σμός εί­ναι έ­να με­γά­λο πα­ρά­σι­το. Προ­σπα­θεί α­κό­μη να αρ­πά­ξει τον πλού­το παρ­θέ­νων ε­δα­φών, πα­ρεμ­βαί­νο­ντας με τη χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή του ε­ξου­σία ε­κεί ό­που εί­ναι δυ­να­τό να σω­ρεύ­σει τα με­γα­λύ­τε­ρα κέρ­δη. Πρό­κει­ται για το κλεί­σι­μο ε­νός κύ­κλου, μιας αυ­το­α­να­φο­ρι­κής ε­ξου­σίας, της ε­ξου­σίας των τρα­πε­ζών και του με­γά­λου κε­φα­λαίου. Φυ­σι­κά, αυ­τά τα συμ­φέ­ρο­ντα έσ­πρω­χναν πά­ντο­τε, έ­στω και μέ­σω των πι­στω­τι­κών καρ­τών, στην τρο­φο­δό­τη­ση του κα­τα­να­λω­τι­σμού και του χρέ­ους: ξό­δε­ψε α­μέ­σως, κοί­τα να το χα­ρείς και πλη­ρώ­νεις αύ­ριο ή αρ­γό­τε­ρα. Ο χρη­μα­το­πι­στω­τι­κός το­μέ­ας δη­μιούρ­γη­σε μια φα­ντα­στι­κή, ει­κο­νι­κή οι­κο­νο­μία, με­τα­φέ­ρο­ντας κε­φά­λαια α­πό το έ­να μέ­ρος στο άλ­λο και κερ­δί­ζο­ντας τό­κους. Ο πα­ρα­γω­γι­κός κα­πι­τα­λι­σμός ή­ταν κα­λύ­τε­ρος, ε­πει­δή λει­τουρ­γού­σε για τη δη­μιουρ­γία α­γα­θών, ε­νώ τώ­ρα δεν υ­πάρ­χει κέρ­δος στο να πα­ρά­γεις πράγ­μα­τα, αλ­λά βά­ζο­ντας το χρή­μα να δου­λέ­ψει. Η βιο­μη­χα­νία έ­δω­σε τη θέ­ση της στην κερ­δο­σκο­πία, στους τρα­πε­ζί­τες, στην ει­κό­να.

Δεν υ­πάρ­χουν κα­νό­νες, πρέ­πει να τους δη­μιουρ­γή­σου­με. Ίσως να χρεια­ζό­μα­στε μια νέα συμ­φω­νία Μπρέ­τον Γου­ντς…

Το πρό­βλη­μα εί­ναι ό­τι σή­με­ρα η διε­θνής πο­λι­τι­κή δεν εί­ναι πα­γκό­σμια ε­νώ εί­ναι πα­γκό­σμια, η πο­λι­τι­κή του χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού το­μέα. Επο­μέ­νως ό­λα εί­ναι πιο δύ­σκο­λα α­π’ ό,τι ή­ταν πριν α­πό με­ρι­κά χρό­νια. Γι’ αυ­τό οι κυ­βερ­νή­σεις και οι θε­σμοί δεν μπο­ρούν να ε­πι­βά­λουν α­πο­τε­λε­σμα­τι­κές πο­λι­τι­κές. Μα εί­ναι ξε­κά­θα­ρο ό­τι δεν θα κα­τορ­θώ­σου­με να ε­πι­λύ­σου­με τα πα­γκό­σμια προ­βλή­μα­τα πα­ρά μό­νο με πα­γκό­σμια μέ­σα, α­πο­δί­δο­ντας στους θε­σμούς τη δυ­να­τό­τη­τα να ερ­μη­νεύ­σουν τη βού­λη­ση και τα συμ­φέ­ρο­ντα των πλη­θυ­σμών. Όμως, αυ­τά τα μέ­σα δεν έ­χουν α­κό­μη δη­μιουρ­γη­θεί.

Μια που μι­λά­με για την ευ­ρω­παϊκή κρί­ση, δεν νο­μί­ζε­τε ό­τι οι χώ­ρες της Ένω­σης εί­ναι α­κό­μη χω­ρι­σμέ­νες λό­γω ε­θνι­κι­στι­κών συμ­φε­ρό­ντων και πα­λιών τε­χνα­σμά­των, που ε­μπο­δί­ζουν μια πραγ­μα­τι­κή πο­λι­τι­κή και πο­λι­τι­στι­κή ο­λο­κλή­ρω­ση;

Εί­ναι α­λή­θεια, αλ­λά εί­ναι και το α­πο­τέ­λε­σμα ε­νός φαύ­λου κύ­κλου που ευ­νο­εί­ται α­πό τη ση­με­ρι­νή κα­τά­στα­ση α­βε­βαιό­τη­τας. Η έλ­λει­ψη α­πο­φά­σεων και η α­νι­κα­νό­τη­τα των κυ­βερ­νή­σεων ε­νερ­γο­ποιούν ε­θνι­κι­στι­κές συ­μπε­ρι­φο­ρές σε πλη­θυ­σμούς που έ­νιω­θαν πιο προ­στα­τευ­μέ­νοι α­πό το πα­λαιό σύ­στη­μα. Ζού­με σε μια κα­τά­στα­ση κε­νού, που μπο­ρεί να συ­γκρι­θεί με την ι­δέα της με­σο­βα­σι­λείας για την ο­ποία μι­λού­σε ο Γκράμ­σι: υ­πάρ­χει έ­να πα­λιό σύ­στη­μα που δε λει­τουρ­γεί πια αλ­λά δεν έ­χου­με α­κό­μη έ­να ε­ναλ­λα­κτι­κό, που να πά­ρει τη θέ­ση του.

Η πα­γκο­σμιο­ποίη­ση πα­ρή­γε και θε­τι­κές πλευ­ρές. Πριν εί­κο­σι χρό­νια, στην Ευ­ρώ­πη δεν υ­πήρ­χε έ­νας α­φρι­κα­νός, έ­νας α­σιά­της, έ­νας ρώ­σος. Ήμα­σταν ό­λοι λευ­κοί, γάλ­λοι, γερ­μα­νοί, ι­τα­λοί, άγ­γλοι. Τώ­ρα μπο­ρού­με ε­πι­τέ­λους να συ­γκρι­θού­με και να συ­ζη­τή­σου­με: θα κα­τορ­θώ­σου­με να το κά­νου­με σε έ­να κοι­νό έ­δα­φος;

Εί­ναι έ­να δύ­σκο­λο κα­θή­κον, πο­λύ δύ­σκο­λο. Ο στό­χος εί­ναι να ζού­με μα­ζί με σε­βα­σμό της δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τας. Από τη μια πλευ­ρά υ­πάρ­χουν κυ­βερ­νή­σεις, που προ­σπα­θούν να ε­πι­βρα­δύ­νουν ή να μπλο­κά­ρουν τη με­τα­νά­στευ­ση,  α­πό την άλ­λη υ­πάρ­χουν πιο α­νε­κτι­κές κυ­βερ­νή­σεις που προ­σπα­θούν, ό­μως, να  α­φο­μοιώ­σουν τους με­τα­νά­στες. Και στις δύο πε­ρι­πτώ­σεις πρό­κει­ται για αρ­νη­τι­κές συ­μπε­ρι­φο­ρές.

Η δια­σπο­ρά των τε­λευ­ταίων χρό­νων πρέ­πει να γί­νει α­πο­δε­κτή, χω­ρίς να α­κυ­ρω­θούν οι πα­ρα­δό­σεις και οι ταυ­τό­τη­τες των με­τα­να­στών. Πρέ­πει να α­να­πτυχ­θού­με μα­ζί, ει­ρη­νι­κά και με έ­να κοι­νό ό­φε­λος, χω­ρίς να κα­ταρ­γή­σου­με τη δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τα που α­ντι­προ­σω­πεύει, α­ντί­θε­τα, έ­ναν με­γά­λο πλού­το.



* Ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν είναι καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λιντς, όπου λειτουργεί και το Ινστιτούτο Μπάουμαν. Το ερευνητικό του ενδιαφέρον εστιάζει στον καταναλωτισμό, την παγκοσμιοποίηση, την ηθική και την ανάλυση της νεωτερικότητας.


epohi