Την ώρα που η κρίση χρέους στην ευρωζώνη βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, με τα βλέμματα να είναι κυρίως στραμμένα στη χώρα μας, αλλά ο μεγάλος κίνδυνος, για όσους δεν το έχουν καταλάβει, να είναι στην Ισπανία και την Ιταλία (οι οποίες ανάμεσα σε άλλα μαστίζονται και από έντονες κοινωνικές αντιδράσεις), ενδιαφέρον παρουσιάζει το πρόσφατο άρθρο του J. Bradford DeLong, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Berkley,  ο οποίος αναφέρεται στο τρίτο στάδιο, στο οποίο κατά την άποψη του βρίσκεται η κρίση χρέους στην ευρωζώνη.

Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει ο Bradford DeLong,τα δύο πρώτα στοιχεία της κρίσης του ευρώ – μια τραπεζική κρίση που προέκυψε από την υπερβολική επιρροή τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, η οποία ακολουθείται από μια απότομη πτώση της εμπιστοσύνης στις κυβερνήσεις της ευρωζώνης – έχουν αντιμετωπιστεί με επιτυχία, ή τουλάχιστον σε έναν βαθμό. Πέραν όμως των δύο αυτών κινδύνων, υπάρχει ένας τρίτος πραγματικά πολύ μεγάλος κίνδυνος. Ποίος είναι αυτός; Μα πολύ απλά οι μεγάλες ανισότητες, οι οποίες αναπτύσσονται μεταξύ Βορρά και Νότου.

Πρώτα, τα καλά νέα: Ο φόβος ότι οι τράπεζες της Ευρώπης θα μπορούσαν να καταρρεύσουν, με την πανικόβλητη απόδραση των επενδυτών προς την ασφάλεια η οποία απόδραση θα παρήγαγε μια ευρωπαϊκή Μεγάλη Ύφεση, τώρα φαίνεται να έχει περάσει. Ομοίως, ο φόβος -που τροφοδοτείται εξ ολοκλήρου από τις δυσλειτουργικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης- ότι κυβερνήσεις της ευρωζώνης θα μπορούσαν να πτωχεύσουν προκαλώντας τις ίδιες ολέθριες συνέπειες έχει αρχίσει να διαλύεται.

Το αν η Ευρώπη θα απέφευγε μια μεγάλη ύφεση είναι σε συνάρτηση με το αν θα αντιμετωπιστούν σωστά αυτές οι δύο πτυχές της κρίσης. Αλλά το αν η Ευρώπη στο σύνολό της θα αποφύγει να χάσει ολόκληρες δεκαετίες οικονομικής ανάπτυξης εξακολουθεί να μην είναι καθόλου βέβαιο, και εξαρτάται από το αν οι κυβερνήσεις του Νότου μπορούν να αποκαταστήσουν ταχύτατα την ανταγωνιστικότητα.

Η διαδικασία με την οποία η Νότια Ευρώπη κατέστη μη ανταγωνιστική ξεκίνησε από τα σινιάλα των τιμών της αγοράς – από τα κίνητρα που αυτά τα σινιάλα δημιούργησαν στους επιχειρηματίες, καθώς και από το πώς οι ορθολογικές απαντήσεις του κάθε επιχειρηματία επηρέασαν από μακροοικονομικής άποψης. Οι Βόρειοι Ευρωπαίοι με χρήματα για επενδύσεις ήταν πρόθυμοι να δανείσουν με εξαιρετικά θετικούς όρους αυτούς στο νότο που ήθελαν να ξοδεύουν, και οι άφθονες σπατάλες προ του 2007 οδήγησαν τους εργοδότες να αυξήσουν τους μισθούς γρήγορα.

Ως εκ τούτου, η νότια Ευρώπη υιοθέτησε μια οικονομική ρύθμιση στην οποία τα επίπεδα των μισθών της, οι τιμές και τα επίπεδα παραγωγικότητας είχαν νόημα μόνο εφ’ όσον δαπανούσε 13€ για κάθε 12€ που κέρδισε, με την Βόρεια Ευρώπη να χρηματοδοτεί το ελλείπον Ευρώ. Η Βόρεια Ευρώπη εν τω μεταξύ υιοθέτησε επίπεδα μισθών και της παραγωγικότητας που είχαν νόημα μόνο εφ’ όσον ξόδευε λιγότερο από ένα ευρώ για κάθε ευρώ που κέρδιζε.

Τώρα αν, όπως φαίνεται να συμβαίνει, η Ευρώπη δεν θέλει ο Νότος της να δαπανά περισσότερα από ό,τι κερδίζει και ο Βορράς της να ξοδεύει λιγότερο, οι μισθοί, οι τιμές, και η παραγωγικότητα πρέπει να αλλάξουν. Αν δεν θέλουμε χάσουμε μια γενιά και να θρηνήσουμε «χαμένες δεκαετίες», τα επίπεδα παραγωγικότητας της Νότιας Ευρώπης πρέπει να αυξηθούν σε σχέση με το Βορρά, και το επίπεδο των μισθών και των τιμών πρέπει να μειωθεί κατά περίπου 30%, έτσι ώστε ο Νότος να μπορεί να πληρώσει την συνέχεια με εξαγωγές και η Βόρεια Ευρώπη να μπορεί να ξοδέψει τα κέρδη της σ’ αυτά τα προϊόντα.

Εάν είναι το ευρώ να διατηρηθεί, και αν είναι η στασιμότητα να αποφευχθεί, πέντε πολιτικά μέτρα θα μπορούσαν να επιχειρηθούν:

• Η Βόρεια Ευρώπη θα μπορούσε να ανεχθεί υψηλότερο πληθωρισμό: δύο επιπλέον ποσοστιαίες μονάδες για πέντε χρόνια θα αναλάμβανε το εν τρίτον της συνολικής προσαρμογής Βορρά-Νότου.

• Η Βόρεια Ευρώπη θα μπορούσε να επεκτείνει την σοσιαλδημοκρατία κάνοντας τα κράτη προνοίας της πιο πληθωρικά.

• Η Νότια Ευρώπη θα μπορούσε να συρρικνώσει τους φόρους της και τις κοινωνικές υπηρεσίες της σε ουσιαστικό βαθμό (Σ.τ.Μ.:στην Ελλάδα… αυξάνονται οι φόροι, αλλά περιστέλλονται και οι κοινωνικές υπηρεσίες!)

• Η Νότια Ευρώπη θα μπορούσε να αναμορφώσει τις επιχειρήσεις της για να καταστούν κινητήρες παραγωγικότητας.

• Η Νότια Ευρώπη θα μπορούσε να επιβάλει τον αποπληθωρισμό.

Η πέμπτη επιλογή είναι ίσως η λιγότερο σοφή, γιατί συνεπάγεται τις χαμένες δεκαετίες και την κατάρρευση της ΕΕ που η Ευρώπη προσπαθεί να αποφύγει. Η τέταρτη επιλογή θα ήταν υπέροχη. Αλλά, αν κάποιος ήξερε πώς να φέρει τις επιχειρήσεις της νότιας Ευρώπης στα επίπεδα παραγωγικότητας του Βορρά, θα το είχε κάνει ήδη.

Έτσι, έχουμε μείνει με ένα συνδυασμό των τριών πρώτων επιλογών, επίσης γνωστών ως «πολιτικές για την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής ανάπτυξης» – μια φράση που εμφανίζεται σε κάθε διεθνές ανακοινωθέν. Αλλά ποτέ δεν έγιναν τα ανακοινωθέντα πιο συγκεκριμένη. Οι τεχνοκράτες της Ευρώπης καταλαβαίνουν τι σημαίνει και τί συνεπάγεται η υιοθέτηση «πολιτικών για την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής ανάπτυξης». Όπως και κάποιοι από πολιτικούς της Ευρώπης. Αλλά οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι δεν το καταλαβαίνουν, γιατί οι πολιτικοί φοβούνται ότι το να το πουν καθαρά θα τέλειωνε την καριέρα τους.

Αλλά αν η Ευρώπη δεν υιοθετήσει κάποιο συνδυασμό των τριών πρώτων επιλογών ως στόχους πολιτικής για τα επόμενα πέντε χρόνια, θα αντιμετωπίσει ένα σκληρό δίλημμα: είτε να «χάσει δεκαετίες» για τη Νότια Ευρώπη (ίσως και τη Βόρεια Ευρώπη), είτε να συνεχίσει την πληρωμή των δημοσιονομικών ανισορροπιών Βορρά-Νότου που θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί μέσω δημοσιονομικών μεταβιβάσεων – δηλαδή, από τη φορολόγηση του Βορρά.

Όπως αναφέρει στο τέλος του άρθρου του ο καθηγητής του Berkley, οι πολιτικοί της Βόρειας Ευρώπης θα πρέπει να γίνουν πιο σαφείς σχετικά με το τι σημαίνουν στην πραγματικότητα οι «πολιτικές για την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής ανάπτυξης». Σε αντίθετη περίπτωση, σε δέκα χρόνια από τώρα θα αναγκαστούν να ομολογήσουν ότι η αναποφασιστικότητα του σήμερα επέβαλε τεράστιες πρόσθετες φορολογικές υποχρεώσεις για τη Βόρεια Ευρώπη. Αυτό θα ήταν πραγματική καταστροφή καριέρας.

Βέβαια κλείνοντας, εμείς θα επαναλάβουμε την πάγια άποψη μας, ότι αν δεν υπάρξουν το συντομότερο δυνατόν αλλαγές στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική στην ευρωζώνη, με παύση της ακραίας λιτότητας, σύντομα η ευρωζώνη θα βρεθεί αντιμέτωπη με το φάσμα της διάλυσης. Όχι γιατί κάποια χώρα, για οικονομικά καθαρά λόγους θα έχει οδηγηθεί στην οικονομική κατάρρευση, αλλά επειδή η ακραία λιτότητα θα φέρει κοινωνικές αντιδράσεις, που ενδεχομένως κανείς δεν έχει φανταστεί. Αυτές οι κοινωνικές αντιδράσεις θα είναι που θα οδηγήσουν στην εθελοντική έξοδο μιας χώρας από το ευρώ, κάτι το οποίο θα είναι η αρχή του τέλους για την ευρωζώνη.