των Ρίζου Καϊάφα και Ηλία Βασιλειάδη 


Στην εποχή της βαθιάς οικονομικής και πολιτικής κρίσης, υπάρχει μία παραδοχή στην οποία καταλήγουν όλοι, ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης και αντίληψης: το πολιτικό σύστημα νοσεί βαρύτατα.

Ένα από τα κυριότερα συμπτώματα της ασθένειας αυτής είναι η λεγόμενη «κρίση εκπροσώπησης», δηλαδή η αίσθηση πως οι πολιτικοί μας έχουν πάψει να ενεργούν με βάση τη λαϊκή βούληση. Οι βουλευτές έχουν μεταβληθεί σε σκιώδη πρόσωπα, χωρίς πραγματική επιρροή κι αυτονομία, ενώ η κύρια «αρετή» του παρόντος συστήματος είναι η ικανότητά του να κατασκευάζει κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες που κυβερνούν χωρίς την πραγματική έγκριση του ελληνικού λαού.

Τρανταχτό παράδειγμα η σημερινή συγκυρία, καθώς η κυβέρνηση προωθεί τα επαχθή μέτρα που λίγους μόλις μήνες πριν, στην προεκλογική περίοδο, τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού υπόσχονταν να αποφύγουν πάση θυσία.

Κατά τη γνώμη μας η γενεσιουργός αιτία του προβλήματος βρίσκεται στην ίδια την αρχή της αντιπροσώπευσης. Το σύστημα της αντιπροσώπευσης εφαρμόζεται, με διαφορετικές μορφές, εδώ και αιώνες σε όλα τα κοινοβουλευτικά καθεστώτα, στηριζόμενο κυρίως στο εξής επιχείρημα: από τη στιγμή που αυξήθηκε ο πληθυσμός των οργανωμένων κοινωνιών, κατέστη πρακτικά αδύνατο να αποφασίζει το σύνολο των πολιτών για όλα τα ζητήματα που αφορούν τις κοινές τους υποθέσεις. Για το λόγο αυτό, η διακυβέρνηση ανατέθηκε σε περιορισμένο αριθμό αντιπροσώπων, οι οποίοι αναδεικνύονται με περιοδικές εκλογές.

Σήμερα η αντίληψη αυτή είναι εντελώς παρωχημένη. Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει καταστήσει απολύτως εφικτό το να μπορούν εκατομμύρια άνθρωποι να παίρνουν συλλογικές αποφάσεις ταυτόχρονα, ψηφίζοντας ηλεκτρονικά. Ως εκ τούτου είναι πλέον δυνατή η καθολική συμμετοχή των πολιτών στην ψήφιση όλων των νόμων, στη διαμόρφωση και λήψη κάθε σημαντικής απόφασης που συναρτάται με τη διακυβέρνηση του τόπου τους. Σήμερα δηλαδή, είναι καθόλα εφικτή η εφαρμογή του συστήματος της άμεσης δημοκρατίας.

Η άμεση δημοκρατία δεν συνιστά μια καινούρια πολιτική αντίληψη. Ξεκίνησε από την αρχαία Αθήνα και υποστηρίχτηκε ανά τους αιώνες από σημαντικούς φιλοσόφους, από τον Ρουσσώ ως τον Καστοριάδη. Στις μέρες μας, η εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας αποτελεί όσο ποτέ άλλοτε μια απαραίτητη, ριζοσπαστική, προοδευτική πολιτική αλλαγή.

Τέτοιου είδους αλλαγές χρειαζόμαστε. Δεν αρκούν ασήμαντες επί της ουσίας παρεμβάσεις, όπως η αλλαγή του εκλογικού συστήματος ή ο περιορισμός του αριθμού των βουλευτών, οι οποίες, όσο έντονα κι αν παρουσιαστούν ως «μεταρρυθμίσεις», δεν προσφέρουν στην πραγματικότητα καμία πρόοδο στη ζωή μας και την πορεία της πατρίδας μας.

Η άμεση δημοκρατία αναιρεί τον παραλογισμό του αντιπροσωπευτικού συστήματος, ο οποίος συνοψίζεται στα εξής εύλογα και στοιχειώδη ερωτήματα: Πώς είναι δυνατόν, ελάχιστοι άνθρωποι που εκλέγονται μία Κυριακή κάθε τέσσερα χρόνια, να εκφράζουν γνήσια και ανόθευτα τη βούληση, τις θέσεις, τις αντιλήψεις και τις ανάγκες όλων των πολιτών; Πώς είναι δυνατόν να ελεγχθούν αποτελεσματικά αυτοί οι άνθρωποι, όταν ο μοναδικός τρόπος ελέγχου είναι η ψηφοφορία, μία και μοναδική φορά κάθε τέσσερα χρόνια;

Είναι προφανές και εμπειρικά αποδεδειγμένο ότι το αντιπροσωπευτικό σύστημα αδυνατεί να δώσει επαρκείς απαντήσεις στα παραπάνω κρίσιμα ερωτήματα. Αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε συνεπώς είναι η αλλαγή του πολιτεύματος σε άμεση δημοκρατία. Ας οραματιστούμε μια κοινωνία όπου όλοι οι πολίτες θα μπορούν να αποφασίζουν από κοινού και διαρκώς για τους νόμους που καθορίζουν όλες τις εκφάνσεις του συλλογικού τους βίου. Κι ένα πολιτικό σύστημα στο οποίο οι εκπρόσωποι της εκτελεστικής λειτουργίας θα είναι μόνο εντολοδόχοι και εφαρμοστές της λαϊκής βούλησης, τίποτα περισσότερο ή λιγότερο.

Η έννοια της ενιαίας και αδιαίρετης λαϊκής κυριαρχίας αποτελεί το θεωρητικό υπόβαθρο της πολιτικής μας αντίληψης για το πώς πρέπει να ασκείται η εξουσία σε μια γνήσια δημοκρατική κοινωνία. Στο πλαίσιο αυτό, απορρίπτουμε με έμφαση το κλασικό επιχείρημα εναντίον των δημοψηφισμάτων και των αμεσοδημοκρατικών αποφάσεων γενικότερα, που επισημαίνει την άγνοια πολλών πολιτών για θέματα «υψηλής» πολιτικής και οικονομίας.

Για εμάς, η ψήφος του κάθε πολίτη, είτε στηρίζεται στο υψηλό μορφωτικό του επίπεδο και στη γνώση ειδικών θεμάτων, είτε στις βιωματικές του εμπειρίες, έχει ακριβώς την ίδια βαρύτητα. Μπορούμε να στοιχειοθετήσουμε ότι οι πολίτες ως σύνολο, ανεξαρτήτως των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε μεμονωμένου ατόμου, κάνουμε στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων τη σωστή επιλογή για την κοινωνία μας, εφόσον μας δοθεί η δυνατότητα.

Η πολιτική μας πρόταση συνεπάγεται, στη χώρα μας, ριζική αναθεώρηση του Συντάγματος. Προϋποθέτει επίσης αλλαγή των υπαρχόντων νομοθετικών μεθόδων, και ειδικότερα την καθολική απλοποίηση των νόμων, όπως και τη σημαντικότατη μείωση του αριθμού τους.

Η άμεση δημοκρατία δεν παύει να έχει αδυναμίες και πρακτικές δυσκολίες. Σε γενικές γραμμές παρουσιάζει όλους τους κινδύνους των πλειοψηφικών δημοκρατικών εκδοχών, όπως τη ροπή προς τη χειραγώγηση και τη δημαγωγία, την περιστασιακή ενίσχυση μιας χαρισματικής αλλά και λαϊκιστικής ηγεσίας, την ενδεχόμενη καταπίεση των μειοψηφιών κ.λπ.

Μια επιπλέον δυσχέρεια εμφανίζεται εξαιτίας του γεγονότος ότι στον σύγχρονο κόσμο η άμεση δημοκρατία πρέπει να συνδυαστεί σε κάποιο βαθμό με την αντιπροσώπευση, μια σύζευξη με αντιφατικά και συγκρουσιακά χαρακτηριστικά. Ανακύπτουν εξάλλου και πρακτικά προβλήματα όσον αφορά την εξασφάλιση της μυστικότητας των ψήφων, τα οποία ωστόσο μπορούν να ξεπεραστούν μέσω των κατάλληλων τεχνολογικών εφαρμογών και θεσμικώνρυθμίσεων. Σε κάθε περίπτωση, το ισοζύγιο παραμένει καταφανώς θετικό, υπέρ της άμεσης δημοκρατίας.

Ίσως κάποιοι πουν ότι όσα προτείνουμε οδηγούν σε ένα καθεστώς «αναρχίας». Η απάντησή μας είναι πολύ απλή: ναι πράγματι, οδηγούν στην «αναρχία». Σε μια «αναρχία» όμως που δεν σημαίνει την κατάλυση των νόμων και της τάξης, αλλά ότι δεν υπάρχει πλέον κάποιος που «άρχει» επί των υπολοίπων. Ότι κανείς δεν είναι «ανώτερος» από κάποιον άλλον. Ότι δεν υπάρχει πια μια αυταρχική εξουσία, αλλά ένας λαός που ορίζει απόλυτα τον εαυτό του, σε κάθε στιγμή της κοινής του πορείας.

Ίσως κάποιοι θεωρήσουν τις προτάσεις μας «ψιλά γράμματα» μπροστά στα πιεστικά οικονομικά προβλήματα του σήμερα. Και πάλι η απάντηση είναι απλή: ας αναλογιστούν πώς και γιατί φθάσαμε ως εδώ. Σ’ ένα περιβάλλον άμεσης δημοκρατίας θα μπορούσαν άραγε οι τράπεζες να ελέγξουν τόσο απόλυτα την πολιτική; Η διαφθορά να κρατηθεί μακριά από τη δημοσιότητα; Τα μνημόνια να ψηφιστούν εν μία νυκτί χωρίς καμία ουσιαστική συζήτηση; Μήπως τα πράγματα θα ήταν πολύ καλύτερα;

Τους ειδικότερους πρακτικούς τρόπους εφαρμογής της πρότασής μας θα τους εξειδικεύσουμε και θα τους θέσουμε προς συζήτηση σε επόμενα κείμενα. Προς το παρόν, το κρίσιμο είναι άλλο: να ξεκινήσει επιτέλους ένας σοβαρός, γόνιμος και ανοιχτός διάλογος, για την πραγματική συμμετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων που μας αφορούν. Δεν θα μπορούσαμε να βρούμε καταλληλότερο σημείο εκκίνησης από το dubium, αυτόν τον τόσο φιλόξενο διαδικτυακό τόπο που στεγάζει τις ανησυχίες και συντροφεύει τους οραματισμούς μας.

Όμως, πέρα από τα κείμενά μας, στο διάλογο αυτό θα ήταν οξύμωρο να κρατήσουμε για τους εαυτούς μας τον πρώτο ρόλο. Πρωταγωνιστές θέλουμε να είστε εσείς, οι αναγνώστες και οι φίλοι του dubium.

Ας μιλήσουμε λοιπόν για τη μοναδική γνήσια δημοκρατική διαδικασία, που σήμερα είναι περισσότερο απαραίτητη από ποτέ, για όλες τις οργανωμένες κοινωνίες ανά τον κόσμο.Ας μιλήσουμε για την άμεση δημοκρατία.

Ηλίας Βασιλειάδης

Ρίζος Καϊάφας