Του Νικου Γ. Ξυδακη


Κάθε Ελληνας που ζει σε αυτή τη χώρα μετά τη δεκαετία του ’70 είναι ευρωπαϊστής· πολύ πριν πάρει στα χέρια του βυσσινί διαβατήριο με αστέρια Ευρωπαϊκής Ενωσης, πολύ πριν βάλει στην τσέπη ευρώ. Πόσο ακόμη;

Η μεταπολίτευση σφραγίστηκε από την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, παρά τις ρητορικές αντιρρήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος άλλωστε μόλις πήρε την εξουσία ελίχθηκε ακαριαία και άρχισε να εκμεταλλεύεται τις κοινοτικές εισροές. Η ένταξη στην ΕΟΚ ήταν στρατηγική επιλογή, σε μια χρονική στιγμή που η Ελλάδα έβγαινε λαβωμένη ηθικά από τη δικτατορία και κυρίως βρισκόταν χωρίς την αναπτυξιακή πνοή της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης και χωρίς άλλο εθνικό παραγωγικό σχέδιο. Σε περιβάλλον Ψυχρού Πολέμου και με την Ελλάδα υστερούσα ακόμη σε πολιτειακές και προνοιακές υποδομές, η ένταξη ήταν αναγκαστική επιλογή.

Η ένταξη έφερε κεφαλαιακές ροές αλλά ταυτόχρονα αποκοίμισε. Αντί να ανανεώσει το εθνικό σχέδιο, αντί να αναδιαρθρώσει την οικονομία της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας για να της ενισχύσει τα θεμέλια και να τη βάλει στην νέα εποχή, η ιθύνουσα τάξη εκμεταλλεύτηκε το κοινοτικό χρήμα για την αναπαραγωγή της, δια της δημιουργίας ενός υπερτροφικού κομματικού κράτους. Αποδέχτηκε μια περιθωριακή και απολύτως εξαρτημένη θέση στον ευρωπαϊκό καταμερισμό εργασίας, αποδέχτηκε να απομειωθεί η αγροτική παραγωγή, αποδέχτηκε να αποβιομηχανιστεί η χώρα, αποδέχτηκε ρόλο παραγωγού δευτερευουσών υπηρεσιών.

Τα διαδοχικά κοινοτικά πακέτα νάρκωσαν τα παραγωγικά αντανακλαστικά και κατέστρεψαν συνειδήσεις. Παράλληλα όμως συνέβαλαν να εμπεδωθεί μια φιλοευρωπαϊκή αντίληψη, με υλικά οφέλη. Πολιτισμικά και ψυχοπνευματικά η Ελλάδα ήταν Ευρώπη, έστω στο ΝΑ άκρο της, στο μεγάλο μεταίχμιο, ανήκε εις την Δύσιν, με όλες τις αναζητήσεις εθνικής ταυτότητας πριν και μετά την Ανεξαρτησία. Ηταν άλλωστε ένα κράτος που κέρδισε την ανεξαρτησία του με εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο και με πρόγραμμα λίγο-πολύ βασισμένο στις μεγάλες νεωτερικές ιδέες που είχαν δώσει συγχρονικούς καρπούς στην Αμερική και στη Γαλλία. Υπό αυτή την έννοια, Ευρώπη και Ελλάδα συνδέονται ως αμοιβαίες αναγκαίες προϋποθέσεις, ιδεολογικά και γεωπολιτικά.

Η μείζων ιστορική αλλαγή του 1989-90 αλλάζει την Ευρώπη και μαζί της αλλάζει και τις σχέσεις των εθνικών κρατών μεταξύ τους και με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Η είσοδος των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών, η επανένωση της Γερμανίας και η δημιουργία του ευρώ είναι τα μεγάλα ορόσημα. Σταδιακά, η κινητήρια ιδέα για την ευρωπαϊκή συνύπαρξη παύει να είναι η αποτροπή του πολέμου και η κοινωνική συνοχή, και στη θέση της μπαίνει η οικονομική ολοκλήρωση, στηριγμένη μάλιστα σε μια λογική ελεύθερων αγορών, κραταιά τότε στη Βρετανία της Θάτσερ και στις ΗΠΑ του Ρέιγκαν.

Αυτή η Ευρώπη ραγίζει τώρα. Η κρίση του 2008 σήμανε το βίαιο τέλος μιας μακράς πορείας ευημερίας και συναίνεσης. Οι ασυμμετρίες των εθνικών οικονομιών, οι δομικές αδυναμίες του ευρώ, ο μονεταριστικός δογματισμός, η ηγεμονική θέση της ενιαίας Γερμανίας, φάνηκαν μεγεθυμένα και μοιραία. Στο ξέσπασμα της κρίσης, η καγκελάριος Μέρκελ έδωσε το σήμα: κάθε κράτος-μέλος θα φρόντιζε μεμονωμένα για τη διάσωση των τραπεζών του. Η ευρωπαϊκή συνοχή έπαιρνε τέλος· ο καθείς για τον εαυτό του. Η Ευρώπη δεν ήταν σε θέση και δεν επιθυμούσε πλέον να φροντίζει τα μέλη της.

Η Ελλάδα είναι το πρώτο μέλος που σπάει, που πνίγεται από την κρίση χρέους. Η Ευρώπη σπεύδει προς βοήθειαν, αλλά με έναν παράδοξο τιμωρητικό τρόπο: ενώ χορηγεί δάνειο διάσωσης, το πράττει με δυσμενείς όρους, ενώ ταυτόχρονα, στη Γερμανία ιδίως, φουντώνει ένας πρωτοφανής εθνοτικός λόγος και μια ρητορική στερεότυπων μίσους, στο όριο του ρατσισμού. Εναντίον των Ελλήνων κυρίως, αλλλά και εναντίον των Χοίρων του Νότου ευρύτερα. Από αυτό το σημείο η αμοιβαία δυσπιστία βαίνει αυξανόμενη με ταχείς ρυθμούς.

Σε αυτό το σημείο ο ιστορικός του μέλλοντος θα τοποθετήσει αδρά τη γέννηση του αντιευρωπαϊστή Ελληνα ― και Πορτογάλου και Ισπανού κ.ο.κ. Οι σημερινοί νέοι Ελληνες, της Μεγάλης Υφεσης και της τρομακτικής ανεργίας, βλέπουν όλες τις πόρτες κλειστές μπροστά τους, και την Ευρώπη τιμωρητική και εχθρική. Αυτή η γενιά θα υποφέρει τα περισότερα, στους ώμους της πέφτει η Υφεση, υλικά και ψυχικά. Υποδορίως και διαρκώς, θα σταλάζει μέσα τους καχυποψία και απώθηση για οτιδήποτε γερμανικό και ευρωπαϊκό. Οι νέοι θα αναζητήσουν άλλη ταυτότητα, ως άνθρωποι της ανάγκης και της φτώχειας, ταυτότητα εθνοτική ή κοσμοπολίτικη, στη μετανάστευση ή στη διασπορά ή στον εθνοτικό εγκλεισμό. Πάντως όχι ευρωπαϊκή, παρότι έτσι γεννήθηκαν κι έτσι μεγάλωσαν