By Jeffrey Sachs*

Για περισσότερα από 30 χρόνια, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, μέχρι το 2008, δεν συζητούσε κανείς για τη διαχείριση της κεϊνσιανής ζήτησης. Το θέμα επέστρεψε, όμως, με τη χρηματοοικονομική κρίση για να κυριαρχήσει στον τρόπο σκέψης της κυβέρνησης Ομπάμα και μεγάλου μέρους των Εργατικών στη Βρετανία.

Η επάνοδος της θεωρίας του Κέινς, στην οποία πρωτοστάτησαν ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Λόρενς Σάμερς, ο αρθρογράφος Πολ Κρούγκμαν και ο πρόεδρος της Fed Μπεν Μπερνάνκε, συνοδεύεται από την εκτίμηση ότι βραχυπρόθεσμα απαιτείται επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική για να αντισταθμιστεί η κατάρρευση της αγοράς κατοικιών.

Εδώ και τέσσερα χρόνια οι ΗΠΑ έχουν επιλέξει την πολιτική των διαρθρωτικών (κυκλικά προσαρμοσμένων) ελλειμμάτων στον προϋπολογισμό της γενικής κυβέρνησης που ξεπερνούν το 7% του ΑΕΠ. Τα επιτόκια είναι σχεδόν μηδενικά, ο Λευκός Οίκος ζητά νέο αναπτυξιακό πακέτο για το 2013 και η Fed υπόσχεται τώρα να διατηρήσει τα επιτόκια σχεδόν σε μηδενικά επίπεδα μέχρις ότου η ανεργία μειωθεί στο 6,5%.

Από το 2010, καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν έχει ακολουθήσει το παράδειγμα των ΗΠΑ. Παρ' όλα αυτά, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Τράπεζα της Αγγλίας δεν απέχουν πολύ από την πολιτική της Fed.

Δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσο επιτυχημένες (ή αποτυχημένες) είναι αυτές οι πολιτικές, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν σοβαρά αντιπαραδείγματα. Θα πρέπει, όμως, να έχουμε σοβαρές επιφυλάξεις. Η υποσχεθείσα ανάκαμψη της απασχόλησης δεν έχει συμβεί. Η ανάπτυξη παραμένει αναιμική. Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ στις ΗΠΑ έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 36% το 2007 στο 72% φέτος.

Οι οπαδοί της κεϊνσιανής θεωρίας επιρρίπτουν τις ευθύνες για την κρίση στον ευρωπαϊκό Νότο στις επιπτώσεις της δημοσιονομικής λιτότητας. Όμως, η πρωταρχική αιτία σε αυτές τις χώρες, αλλά και στην ευρωζώνη ευρύτερα, είναι η τραπεζική κρίση, που δεν έχει λυθεί. Η επιβράδυνση στη Βρετανία, παράλληλα, σχετίζεται περισσότερο με την κρίση της ευρωζώνης, τη μείωση του πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα και την αναπόφευκτη συρρίκνωση του τραπεζικού κλάδου, παρά με τις πολυετείς προσπάθειες για εξισορρόπηση του προϋπολογισμού.

Υπάρχουν τρεις ακόμη λόγοι να αμφισβητεί κανείς την κεϊνσιανή άποψη:

1. Ο πρώτος είναι ότι η δημοσιονομική επέκταση γίνεται κυρίως με τη μορφή προσωρινών φορολογικών ελαφρύνσεων και μεταφορών πληρωμών. Τα περισσότερα από τα κεφάλαια που δημιουργούνται έτσι αποταμιεύονται, δεν δαπανώνται.
2. Δεύτερον, η πολιτική μηδενικών επιτοκίων ενέχει έναν κίνδυνο που δεν έχει αναγνωρίσει η Fed: τη δημιουργία μιας ακόμη φούσκας. Η Fed δεν έχει παραδεχθεί ότι η φούσκα του 2008 εν μέρει δημιουργήθηκε από τη δική της πολιτική εύκολης ρευστότητας τα προηγούμενα έξι χρόνια. Ο Φρίντριχ φον Χάγιεκ ήταν σαφής: η εκτίναξη της πλεονάζουσας ρευστότητας μπορεί να οδηγήσει σε λάθος κατεύθυνση τις επενδύσεις, να δημιουργήσει φούσκα και μετά κατάρρευσή της.
3. Τρίτον, η πραγματική πρόκληση δεν ήταν η Μεγάλη Ύφεση, όπως υποστήριξαν οι κεϊνσιανοί, αλλά η βαθιά διαρθρωτική αλλαγή. Οι κεϊνσιανοί έπεισαν την Ουάσιγκτον ότι έπρεπε πάση θυσία να δώσει αναπτυξιακά κίνητρα για να αποφύγει την καταστροφή. Πράγματι, υπήρχε ένας βραχύς κίνδυνος ύφεσης στα τέλη του 2008 και στις αρχές του 2009, ο οποίος όμως προέκυψε από το απότομο και αδέξιο κλείσιμο της Lehman Brothers.

Δεν θα επιστρέψουμε στην οικονομία όπως ήταν προ της κρίσης, με ή χωρίς αναπτυξιακά κίνητρα. Εν αντιθέσει με το κεϊνσιανό μοντέλο, που κάνει λόγο για δρόμο σταθερής ανάπτυξης με προσωρινά σοκ, η πραγματική πρόκληση είναι πως ο ίδιος ο δρόμος της ανάπτυξης χρειάζεται να γίνει πολύ διαφορετικός από ό,τι ίσχυε ακόμη και στο πρόσφατο παρελθόν.

Η αμερικανική αγορά εργασίας δεν ανακάμπτει όπως ήλπιζαν οι κεϊνσιανοί. Πράγματι, στις περισσότερες οικονομίες υψηλού εισοδήματος χάνονται θέσεις εργασίας χαμηλών δεξιοτήτων, είτε γιατί αντικαθίστανται από αυτοματισμούς είτε γιατί προτιμάται το offshoring. Στις ΗΠΑ, η απασχόληση για όσους έχουν πτυχία αυξάνεται, αλλά μειώνεται για όσους έχουν μόνο απολυτήριο Λυκείου.

Ο κλάδος των υποδομών είναι ένα ακόμη παράδειγμα. Πέρα από την υπερβολική συζήτηση για το σχιστολιθικό αέριο, οι επενδύσεις στις υποδομές έχουν σχεδόν παραλύσει. Όλες οι χώρες πρέπει να προχωρήσουν σε ένα σύστημα που να χρησιμοποιεί λιγότερο άνθρακα. Ποιο είναι, όμως, το σχέδιο των ΗΠΑ; Δεν υπάρχει. Ποιο είναι το σχέδιο για τον εκσυγχρονισμό των μεταφορών; Δεν υπάρχει. Ποιο είναι το σχέδιο για την προστασία των ακτογραμμών από τις συχνές και δαπανηρές πλημμύρες; Δεν υπάρχει.

Τρισεκατομμύρια δολάρια δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων δεν προχωρούν επειδή δεν υπάρχει στρατηγική. Η κεϊνσιανή προσέγγιση δεν ταιριάζει σε αυτό το είδος βιώσιμης οικονομικής διαχείρισης, που χρειάζεται να γίνει σε χρονικό ορίζοντα 10 - 20 ετών, να περιλαμβάνει συνεργασία δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, εθνικών και τοπικών κυβερνήσεων.

Ο κόσμος μας δεν υπόκειται σε μηχανιστικούς κανόνες, είτε είναι οι κεϊνσιανοί πολλαπλασιαστές είτε ο λόγος των περικοπών προς τις φορολογικές αυξήσεις. Στη Βρετανία, επί παραδείγματι, χρειάζεται αύξηση των επενδύσεων στις υποδομές και στην παιδεία με στήριξη από τη φορολογία και τους δασμούς. Κατά συνέπεια, η μείωση του ελλείμματος δεν πρέπει να γίνεται κυρίως με τη μορφή περικοπών στις δημόσιες δαπάνες, όπως επιθυμεί ο υπουργός Οικονομικών Τζορτζ Όσμπορν. Η οικονομία πρέπει να επικεντρωθεί στον ρόλο της κυβέρνησης όχι μόνο για ένα έτος ή για έναν επιχειρηματικό κύκλο, αλλά για έναν «επενδυτικό κύκλο».

Ο κόσμος στις μέρες μας αλλάζει τόσο γρήγορα που είναι λάθος να περιμένει κανείς μία «γενική θεωρία». Όπως συνέστησε κάποτε και ο Χάγιεκ στον Κέινς, χρειαζόμαστε ένα σύστημα οδηγιών για τη δική μας εποχή, που θα ανταποκρίνεται στις νέες προκλήσεις τις οποίες θέτουν η παγκοσμιοποίηση, η κλιματική αλλαγή και η κοινωνία της πληροφορίας.


*Ο κ. Jeffrey Sachs είναι διευθυντής του Earth Institute at Columbia University. Ήταν ένας από τους νεότερους σε ηλικία καθηγητές οικονομικών του Harvard University. Έγινε γνωστός ως σύμβουλος κυβερνήσεων της ανατολικής Ευρώπης και αρχιτέκτονας της αποκαλούμενης θεραπείας-σοκ κατά τη μετάβαση από τον κομμουνισμό στην ελεύθερη αγορά.