του Κωστή Παπαϊωάννου


Το νέφος της αιθαλομίχλης πνίγει Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ολέθρια επίπτωση μιας άστοχης απόφασης φορολογικού χαρακτήρα που έβαλε φωτιά στα τζάκια και τις ξυλόσομπες της επικράτειας. Αφού οι άλλες πηγές ρύπανσης δεν ενισχύθηκαν τα τελευταία χρόνια (μάλλον το αντίθετο, αν σκεφτούμε τη μικρότερη κυκλοφορία αυτοκινήτων και την αποβιομηχάνιση) προφανώς οι αυξημένες εκπομπές σωματιδίων οφείλονται στην αλλαγή του τρόπου θέρμανσης λόγω της δραματικής αύξησης τιμής του πετρελαίου θέρμανσης σε συνδυασμό με τη μείωση του οικογενειακού εισοδήματος. Όμως οι ευκαιριακοί φθηνότεροι τρόποι θέρμανσης υποβαθμίζουν το επίπεδο ζωής και βλάπτουν την υγεία.

Η κυβέρνηση, αγνοώντας κανόνες της απλής λογικής, έφτασε στο τζακπότ της αστοχίας: κατόρθωσε να μένουν σπίτια χωρίς θέρμανση (και να απειλούνται σχολεία), να οδηγούνται οι πόλεις σε ασφυξία, να αποψιλώνεται το περιαστικό πράσινο και ταυτόχρονα να χάνονται τα κρατικά έσοδα που οδήγησαν στην κυβερνητική απόφαση. Ευπρόσδεκτες λοιπόν οι πρόσφατες δεύτερες σκέψεις και οι κυβερνητικές συσκέψεις. Στο κάτω κάτω, αποφάσεις λανθασμένες που λαμβάνονται σε συνθήκες δημοσιονομικού πανικού καλό είναι να αναθεωρούνται.

Μιλώντας όμως μόνο για την κυβερνητική απόφαση, κινδυνεύουμε να παγιδευτούμε σε έναν ορίζοντα λίγων μηνών. Μέχρι δηλαδή να τελειώσει ο χειμώνας (ο οποίος παρεμπιπτόντως δεν έχει έρθει ακόμα, δεν έχουμε δει την ατμοσφαιρική ρύπανση στα μεγάλα κρύα). Η αιθαλομίχλη, εκτός από την κυβερνητική αστοχία, σηματοδοτεί και μια αλλαγή πίστας. Πρόκειται για το πιο ορατό δείγμα της βίαιης έκπτωσης της χώρας. Πρόκειται για ένα ξαφνικό ταξίδι στον χωροχρόνο. Η Ελλάδα γυρνάει δεκαετίες πίσω και αντικρίζει στον καθρέφτη τη Ρουμανία του Τσαουσέσκου.

Οι σβηστοί καυστήρες στο κέντρο και τα προάστια της πόλης, τα τζάκια και οι σόμπες, η ad hoc ανά δωμάτιο θέρμανση με τα μικρά ηλεκτρικά σώματα σηματοδοτούν μια γενικότερη αλλαγή συμπεριφοράς που ξεκινά από το εσωτερικό της οικίας. Η οικογένεια περιορίζει τις δραστηριότητές της στο μοναδικό θερμαινόμενο δωμάτιο. Η πολυκατοικία περιορίζει τη θέρμανσή της στα «νέα ρετιρέ» που, ανεξαρτήτως ορόφου, ακόμα αντέχουν. Οι μετακινήσεις στην πόλη περιορίζονται στις απολύτως αναγκαίες. Ένας ολόκληρος κόσμος ρίχνει στροφές. Η κρίση θέρμανσης και γενικότερα καυσίμων εξελίσσεται σε σύμβολο της βίαιης κοινωνικής προσαρμογής.

Φυσικά, οι «φωνές της λογικής» απορρίπτουν αυτή την ερμηνεία της αιθαλομίχλης. Την καταγγέλλουν ως κινδυνολογία της φτώχειας. Στις φτωχές γειτονιές, λένε, δεν υπάρχουν τζάκια. Η αιθαλομίχλη, λένε, είναι κυρίως έργο των βορείων προαστίων, ένδειξη μάλλον αντικοινωνικής συμπεριφοράς παρά ένδειας. Σε έναν βαθμό ίσως έχουν δίκιο. Προφανώς πολλοί ανεύθυνοι καίνε το τζάκι τους μόνο για χάρη του χειμωνιάτικου ντεκόρ. Όμως δεν ήταν πιο υπεύθυνοι πέρσι, άρα η αιθαλομίχλη δεν οφείλεται κυρίως σε αυτούς.

Δεν μπορούμε να δούμε τη νέα πραγματικότητα αν δεν ξεπεράσουμε στερεότυπα ετών. Αυτές οι «φωνές της λογικής» παραγνωρίζουν πως στη νέα Ελλάδα οι φτωχοί δεν περιορίζονται πια σε συγκεκριμένες γειτονιές. Παραγνωρίζουν τους νεόπτωχους των προαστίων, τους υπερδανεισμένους ανέργους με τις μεζονέτες, τους είλωτες της ελαστικής εργασίας. Μονάδες σε ελεύθερη πτώση, τα θύματα της νέας ιλιγγιώδους καθοδικής κοινωνικής κινητικότητας μπορεί να καίνε ξύλα, ή να μην καίνε τίποτα, για να ζεσταθούν. Ο πολτός των μεσοστρωμάτων που διαρκώς συμπιέζονται, ο αχαρτογράφητος χώρος των πάλαι ποτέ μικρομεσαίων που σήμερα συχνά δε διακρίνονται από τους «από κάτω», όλοι αυτοί είναι μια ζώνη πιο γκρίζα και από την αιθαλομίχλη των καμινάδων τους. Κι ενώ πολλοί συνέλληνες βιώνουν σε επίπεδο ατομικό (τραγικά και ανεπανόρθωτα ατομικό) την άγρια όψη του αμερικανικού ονείρου, τον «θάνατο του εμποράκου», την ίδια αυτή ώρα τα ακριβά αγαθά της συλλογικής μας ύπαρξης, με πρώτο τον αέρα, εκπίπτουν ολοταχώς σε συνθήκες τριτοκοσμικής βαρβαρότητας.

Η αιθαλομίχλη εμπεριέχει όλα τα δηλητηριώδη σωματίδια του τραυματικού σήμερα: τη βίαιη εξατομίκευση του φόβου. Την τυχαιότητα της πτώσης. Την κατάρρευση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας. Την αποσάθρωση ακόμα και αυτής της παραδοσιακής καταφυγής που εκπροσωπεί η περίφημη «ελληνική οικογένεια», η οποία ασθμαίνουσα αδυνατεί πλέον να καλύψει τα κενά. Η αιθαλομίχλη δείχνει το σκοτεινό αύριο της ύφεσης και γι’ αυτό θα μας σκέπει ανεξάρτητα από τις παροδικές διακυμάνσεις της εθνικής οικονομίας.