Φανταστείτε μια εποχή που η κάθε ανεπιθύμητη εργασία θα γίνεται από αυτοματοποιημένα συστήματα ή ρομπότ. Τι θα σήμαινε; Θα υπήρχε η οικονομική κρίση; Τι θα συνέβαινε στην εργασία και το κεφάλαιο;

Αυτά είναι μερικά από τα βαθύτερα ερωτήματα που ρωτούν οι οικονομολόγοι όταν δεν ασχολούνται με τις βραχυπρόθεσμες ανησυχίες σχετικά με το δημοσιονομικό γκρεμό, μια κινεζική επιβράδυνση ή την ευρωζώνη.

Στο επίκεντρο της έρευνάς τους βρίσκεται μια παραδοχή: ότι η τεχνολογία θα δείξει το δρόμο της ανάπτυκης. Από τότε που ο Gordon Moore προέβλεψε το 1965 ότι ο αριθμός των τρανζίστορ σε ένα μικροτσίπ θα διπλασιάζεται κάθε δύο χρόνια, η δήλωση του ήταν δύσκολο να αγνοηθεί. Η θεωρία, η οποία ονομάστηκε νόμος του Moore, λόγω της ακρίβειας της, ακόμη δεν έχει διαψευστεί.

Ωστόσο, ορισμένοι πιστεύουν ότι δεν θα αργήσει να αποδειχθεί λανθασμένη.

Ο Robert Gordon του Πανεπιστημίου Northwestern υποστηρίζει ότι η τεχνολογική πρόοδος των τελευταίων 250 χρόνων θα μπορούσε να είναι ένα μοναδικό ιστορικό φαινόμενο. Αναφέρει την πτώση των επιπέδων παραγωγικότητας και την αύξηση της ανισότητας ως απόδειξη ότι το βιοτικό επίπεδο δεν βελτιώνεται πλέον τόσο γρήγορα. Ο Martin Wolf μοιράζεται κάποιες από αυτές τις ανησυχίες, ρωτώντας εάν η απεριόριστη ανάπτυξη μπορεί να είναι φαινόμενο του παρελθόντος.

Μια νέα ερμηνεία αυτής της τάσης έχει αρχίσει να αποκτά αξιοπιστία μεταξύ ορισμένων οικονομολόγων: δεν είναι ότι η τεχνολογία είναι στάσιμη, αλλά ότι τα μονοπωλιακά συμφέροντα καταστέλουν την καινοτομία. Και τα κίνητρα για να το πράξουν αυξάνονται.

Οι εταιρείες έχουν κίνητρο να σαμποτάρουν την πρόοδο και την αποτελεσματικότητα, διότι αν δεν το κάνουν θα μπορούσε να οδηγήσει στο είδος της αφθονίας, που θα  καθιστούσε  αδύνατο να αποτιμηθεί οτιδήποτε.Πώς εξάλλου μπορεί κανείς να βάλει τιμή το μάννα που πέφτει από τον ουρανό;

Όπως ο Kenneth Rogoff του Χάρβαρντ διαπίστωσε πρόσφατα: «Ανησυχώ για το πώς τα μονοπώλια έχουν καταπνίξει τις ιδέες, και πώς οι πρόσφατες αλλαγές στην παράταση της ισχύος των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας έχουν οξύνει το πρόβλημα.»

Η αύξηση των περιστατικών νομικών συμπλοκών με διπλώματα ευρεσιτεχνίας και μια γενική απροθυμία εταιρειών να επανεπενδύσουν υποστηρίζουν αυτή τη μελέτη. Πάρτε την Apple για παράδειγμα. Τα κεφάλαια της - περισσότερα από $ 120 δισεκατομμύρια - έχουν αυξηθεί ραγδαία από το 2008.

Καθώς οι οικονομολόγοι συνεχίζουν να αναρωτιούνται σχετικά με τις συνέπειες αυτών των τεχνολογικών τάσεων, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ο κόσμος της επιστημονικής φαντασίας ίσως να είχε προβλέψει εδώ και καιρό τα φαινόμενα αυτά.

Στο Star Trek, για παράδειγμα, ο Captain Kirk ζει σε αυτό που μπορεί να περιγραφεί ως μια  μετα-καπιταλιστική οικονομία. Τα χρήματα δεν παίζουν πλέον κάποιο ρόλο, διότι η τεχνολογική πρόοδος, όπως η αντιγραφείς τεχνητής νοημοσύνης, η τηλεμεταφορά και άλλα έχουν εξασφαλίσει ένα σταθερό επίπεδο υλικής αφθονίας που καταστεί το χρήμα άνευ σημασίας.

Το πλήρωμα του Εντερπράιζ δεν κατακτάει νέους κόσμους επειδή πληρώνονται για να το κάνουν. Πηγαίνουν επειδή καθοδηγούνται από μια αίσθηση σκοπού και περιπέτειας.

Σε αντίθεση με το Star Trek υπάρχει η μανιχαϊστική δυστοπία του Star Wars. Η τεχνολογία είναι αναμφισβήτητα εξίσου προηγμένη, αλλά φαίνεται να είναι προσιτή μόνο σε ορισμένες ομάδες. Η στέρηση, η εγκληματικότητα και η ανισότητα είναι παντού. Χρήματα και κέρδος συνεχίζουν να είναι τα κύρια κίνητρα για τους περισσότερους γαλαξιακούς πολίτες. Ένα παράδειγμα: οι οικονομικές απαιτήσεις του  Han Solo για τη μεταφορά του Luke Skywalker στο Alderaan στην πρώτη ταινία Star Wars.

Το ότι οι Sith έχουν καταλήξει να ελέγχουν  τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας για την απόλυτη τεχνολογία στο γαλαξία, το Death Star, εν τω μεταξύ, δεν αποτελεί έκπληξη αν σκεφτεί κανείς την πορεία τους στην εξουσία.

Τι σημαίνουν αυτοί οι φανταστικοί κόσμοι και τι σχέση έχουν με την πραγματικότητα μας; Μπορεί να είναι τραβηγμένο, αλλά ίσως κάποτε να έμοιαζαν με τη γη σήμερα: ένα μέρος αφθονίας αντιμέτωπο με μια επιλογή. Θα πρέπει η τεχνολογία και  τα δικαιώματα των πόρων να εκδημοκρατιστούν ή να μείνουν σε όλο και λιγότερα χέρια;

Όπως υποστήριξε ο οικονομολόγος Paul Krugman, πάρα πολύ ισχύς στην αγορά μπορεί εύκολα να καταλήξει σε μέση αύξηση των κεφαλαιικών ενοικίων, μειώνοντας παράλληλα την απόδοση των επενδύσεων.

Αυτή η ιδέα συνάδει με τη σημερινή κρίση, διότι είναι σύμφωνη με το παράδοξο της ταχείας αύξησης των κερδών εν μέσω χαμηλών πραγματικών επιτοκίων, στασιμότητας των πραγματικών μισθών και επίμονης ανεργίας.

Εξηγεί, επίσης, την αύξηση της ανισότητας. Εφάλλου, όταν το ανθρώπινο κεφάλαιο αντικαθίσταται από το φυσικό κεφάλαιο, οι καρποί της καινοτομίας πρέπει να αποδίδονται στους ιδιοκτήτες της τεχνολογίας που τους παρήγαγε. Μια νέα τάξη εισοδηματιών γεννιέται και το οικονομικό πρόβλημα, αντί να επιλυθεί, διαιωνίζεται.

Ωστόσο, όπως θα μπορούσε να πει ο κ. Σποκ, τελικά δεν είναι παράλογο αυτό;