Οι χρηματοπιστωτικές αγορές είναι ασταθείς, μη εξυπηρετικές και συχνά ανήθικες. Πρέπει να διατηρούνται υπό περισσότερο έλεγχο.Οι ενθουσιώδεις προασπιστές της ελεύθερης αγοράς, σίγουρα θα απορρίψουν εύκολα την περιφρόνησή μου. Για αυτούς, οι «ζωντανές» αγορές, όπου οι μετοχές, τα ομόλογα και τα νομίσματα πωλούνται σε δημόσια γνωστοποιημένες τιμές, είναι σαφώς καλό πράγμα· μπορεί να είναι ακόμα και ο καπιταλισμός στα καλύτερά του. Τέτοιου είδους ανοικτές αγορές, λένε, και βελτιώνουν την οικονομική αποτελεσματικότητα, και κάνουν την κοινωνία πιο ελεύθερη.

Δεν είναι έτσι τα πράγματα. Οι αγορές αυτές είναι επιβλαβείς, τόσο οικονομικά όσο και ηθικά. Επιτρέψτε μου να είμαι σαφής. Δεν συζητώ για αυτές που οι μη-οικονομολόγοι τυπικά αποκαλούν αγορές, τα –γενικά- χρήσιμα σούπερ μάρκετ και τις λαϊκές αγορές. Ούτε επανεξετάζω τα πλεονεκτήματα αυτού που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «αγορά» -τον πραγματικό ή εικονικό χώρο όπου αγοραστές και πωλητές κάνουν συναλλαγές. Και αυτό το άρθρο δεν είναι σε καμία περίπτωση ενάντια όλων των οικονομικών.  Οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές δεν χρειάζονται χρηματοπιστωτικές αγορές για να συγκεντρώσουν αποταμιεύσεις και για να χορηγήσουν δάνεια και επενδύσεις.

Το πρόβλημά μου είναι με τις ανοιχτές χρηματοπιστωτικές αγορές –ιδιαίτερα όσον αφορά τις μετοχές, τα ομόλογα και τα νομίσματα. Σε κάθε μία από αυτές τις αγορές, μετρητά ανταλλάσσονται για κάτι εντελώς άυλο και αβέβαιο: μία υπόσχεση ταμειακών ροών για ομόλογα, δυνητική ταμειακή ροή για μετοχές, και δυνητική αγοραστική δύναμη και έσοδα από τόκους για τα νομίσματα. Το πρόβλημα είναι απλό. Επειδή η αποτίμηση ενός χρηματοοικονομικού περιουσιακού στοιχείου είναι αναγκαστικά ένας άγνωστος παράγοντας, δεν υπάρχει κάποια σκληρή πραγματικότητα για να περιορίσει την παράλογη αισιοδοξία και την αχαλίνωτη απληστία. Και οι δύο ανθούν.

Στις χρηματοπιστωτικές αγορές, οι τιμές περιφέρονται από δω κι από κει σαν βοοειδή που έχουν δραπετεύσει. Η κρίση αυτή υποστηρίζεται από βάσιμη ανάλυση. Στη δεκαετία του 1980, ο οικονομολόγος Ρόμπερτ Σίλερ έδειξε ότι οι πραγματικές αλλαγές στην οικονομία και στις περιουσίες των εταιρειών δε μπορούν σε καμία περίπτωση να εξηγήσουν το μέγεθος των διακυμάνσεων στις τιμές των μετοχών. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες –εναλλαγές της διάθεσης- παίζουν σημαντικό ρόλο.

Οι διαθέσεις δεν έχουν σταθεροποιηθεί από τότε που ο Σίλερ πραγματοποίησε τις μελέτες του. Γιατί είναι διπλάσιος ο αμερικανικός χρηματιστηριακός δείκτης S&P 500 τώρα, σε σχέση με το Μάρτιο του 2009, προσαρμοσμένος για τον πληθωρισμό, ενώ το ΑΕΠ των ΗΠΑ είναι μόνο κατά 8 τοις εκατό υψηλότερο; Γιατί είναι 23 τοις εκατό χαμηλότερος, προσαρμοσμένος για τον πληθωρισμό, από ότι τον Αύγουστο του 2000, ενώ το ΑΕΠ είναι 23 τοις εκατό υψηλότερο; Γιατί αλλάζουν οι συναλλαγματικές ισοτιμίες πολύ περισσότερο από ότι οι ρυθμοί αύξησης του ΑΕΠ, τα επιτόκια ή οι εμπορικές ροές; Η απάντηση του Σίλερ σε αυτά τα ερωτήματα είναι ακόμα πειστική· οι δραματικές μεταβολές μεταξύ αμφιβολίας και ευπιστίας, οδηγούν σε τεράστιες διακυμάνσεις της αγοράς.

Η υπερβολική αστάθεια της αγοράς διαστρεβλώνει την υπόλοιπη οικονομία. Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες κινούνται πάντα πολύ γρήγορα για να ανταποκριθούν με σύνεση οι επιχειρήσεις. Η φρενίτιδα των τιμών των μετοχών οδηγεί σε άχρηστες υπερβολές και ελλείψεις νέου κεφαλαίου. Οι τιμές των ομολόγων είναι γενικά λιγότερο ιδιότροπες, ωστόσο οι ραγδαίες συναισθηματικές εναλλαγές στα κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης –υπερβολική αυτοπεποίθηση που ακολουθείται από πανικό- οδήγησαν την περιφέρεια σε κρίση. Όταν μία δεκαετία τυφλής αισιοδοξίας των επενδυτών ξαφνικά εξερράγη στον χρηματοοικονομικό πανικό του 2008, οι ανεπτυγμένες οικονομίες εισήλθαν σε μία ύφεση, η οποία ακόμα δεν έχει τελειώσει.

Η χρηματοπιστωτικές αγορές έχουν και μία καλή πλευρά. Οι τιμές είναι δημοσιοποιημένες, μπορούν να μαζευτούν νέα κεφάλαια, και μπορούν να πωληθούν τα ανεπιθύμητα περιουσιακά στοιχεία. Αυτά τα οφέλη, ωστόσο, προσθέτουν πολύ λιγότερα στην οικονομία από ότι αφαιρούν οι πυρετώδεις συναλλαγές και η αδικαιολόγητη αστάθεια.

Όσο για την ηθική πλευρά των χρηματοπιστωτικών αγορών, πράγματι είναι σωστή η συσχέτιση των αγορών με την ελευθερία –κυρίως την ελευθερία καθορισμού των τιμών- και σίγουρα η ελευθερία είναι καλό πράγμα. Ναι, αλλά η ελευθερία δεν είναι καλή όταν γίνεται τόσο συχνή κατάχρησή της. Τότε μετατρέπεται σε επιβλαβή άδεια.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι συμμετέχοντες αναζητούν κέρδη τα οποία είναι εντελώς δυσανάλογα με την προσπάθεια που καταβάλλουν. Αυτό είναι απλά άδικο. Η επιθυμία τους για αδικαιολόγητο κέρδος, αναπόφευκτα κηλιδώνεται από την απληστία, και η φαυλότητα αυτή εξαπλώνεται σε ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Άπληστοι επενδυτές είναι πρόθυμοι να πληρώσουν εξωφρενικά υψηλές αμοιβές σε επενδυτικές τράπεζες και χρηματιστές, και οι εργαζόμενοι σε αυτές τις εταιρείες συχνά καταλήγουν να είναι άδικα πλούσιοι και, συχνά, ιδιαίτερα άπληστοι.  

Οι χρηματοπιστωτικές αγορές πρέπει να εξημερωθούν.

Πρώτα από όλα, ας καταρρίψουμε τους μύθους. Οι οικονομολόγοι κολακεύουν σήμερα τους επενδυτές με ανόητες φαντασιώσεις για «αποτελεσματικές αγορές», «τη σοφία του πλήθους», και την οικονομική σημασία των μηνυμάτων των χρηματοπιστωτικών αγορών. Οι κεντρικοί τραπεζίτες διατηρούν τη μαγική πεποίθηση ότι η αύξηση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων ενισχύει την οικονομία. Τέτοιου είδους παραμύθια δεν έχουν καμία θέση σε μία αποδοτική, αλλά ούτε και σε μία δίκαια, οικονομία. Αν αλλάξουμε νοοτροπία, οι πολιτικές θα ακολουθήσουν. Οι κεντρικοί τραπεζίτες και οι πολιτικοί θα βρουν τρόπους να κάνουν τις άγριες διακυμάνσεις στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων λιγότερο πιθανές, και θα νιώσουν την υποχρέωση να προστατεύσουν την πραγματική οικονομία από τις εναλλαγές διάθεσης των επενδυτών.

Οι αγορές συναλλάγματος είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς, δεδομένου ότι τα διάφορα δράματά τους συχνά προκαλούν χάος στα επιχειρηματικά σχέδια. Δεν υπάρχει κάποια κρυφή αρετή στο να επιτρέπουμε την ελεύθερη διακίνηση χρημάτων πέρα από τα σύνορα, χωρίς κανέναν καλό λόγο. Οι κυβερνήσεις και οι ρυθμιστικές αρχές των διαφόρων χωρών πρέπει να περιορίσουν την υπερβολική ροή και τις μεταβολές των τιμών.

Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς των φανατικών υποστηρικτών τους, οι χρηματοπιστωτικές αγορές κάνουν το καπιταλιστικό σύστημα λιτότερο σταθερό και λιγότερο ελκυστικό. Παρέχουν ένα τρομακτικό παράδειγμα των ελευθέρων αγορών εν δράσει. Ο καπιταλισμός θα ήταν πολύ πιο ελκυστικός αν δεν παίρναμε αυτές τις αγορές τόσο στα σοβαρά. Οι περιορισμοί δεν θα περιόριζαν την πραγματική ελευθερία· αντιθέτως, θα απελευθέρωναν τους ανθρώπους από την αναξιοπρεπή υποδούλωση στο συναίσθημα και την απληστία.